مقدمه
سلولهای بدن در محیط آبی ویژه‌ای زندگی می‌کنند که ترکیب آن برای بافتهای مختلف بدن بسیار مشابه است. اگر چه ترکیب شیمیایی
پلاسما با این محیط یکسان نیست چون میان این دو ارتباطی وجود دارد هر گونه تغییری در ترکیب شیمیایی پلاسما بر مایع بین سلولی اثر می‌گذارد و بالعکس.
از اینرو تثبیت ترکیب شیمیایی پلاسما بخصوص از نقطه نظر عواملی مانند میزان اسیدتیه آب و املاح و مواد دفعی که تغییر آن موجب صدمه و خرابی سلولها می‌شود. از مهمترین و حیاتیترین اعمال بدن است و به جرات می‌توان گفت که
کلیه در این امر مهمترین نقش را دارد کسانی که کیله آنها خراب شود یا از کار بیافتد خیلی زود در خطر مرگ قرار می‌گیرد.
تنظیم آب بدن
میزان آب پلاسما در اثر نوشیدن آب یا مواد آبکی و هم همچنین هنگام عرق کردن زیاد در هوای گرم تغییر می‌کند کلیه با توانایی ویژه تنظیم دفع آب ، میزان آن را در جهتی که موجب تثبیت مقدار آب پلاسما باشد، تغییر می‌دهند. برای مثال ، فرض کنید که شخصی در هوای گرم شروع به ورزش کند در اثر افزایش گرمای بدن شدت عرق کردن افزایش می‌یابد. پس از مدتی از میزان آب پلاسما کاسته می‌شود. در حالی که در میزان املاح و سایر مواد
خون چندان تغییری حاصل نمی‌آید. در نتیجه فشار اسمزی خون بالا می‌رود. این عمل از یکسو باعث جذب آب در اثر کیفیت اسمزی در لوله‌های پیچیده می‌شود و از سوی دیگر گیرنده‌های ویژه‌ای در
هیپوتالاموس مغز به نام گیرنده‌های اسمزی را فعال می‌کند.
این گیرنده‌ها موجب می‌شوند که هورمونی به نام آنتی دیورتیک (ADH) که در هیپوتالاموس مغز ساخته می‌شود در خون ترشح شود. این هورمون وقتی از راه خون به کلیه رسید، بر روی مجرای پیچیده دور و لوله‌های جمع کننده ادرار اثر می‌کند و نفوذپذیری آنها را نسبت به آب زیاد می‌کند.
فشار اسمزی مایعی که لوله‌های جمع کننده را در بر می‌گیرد نسبت به ادرار زیادتر است. در نتیجه آب موجود در ادرار تمایل به خروج از لوله را دارد. ولی معمولا جدار لوله نسبت به آب نفوذناپذیر است در حضور
هورمون آنتی دیورتیک نفوذپذپری این جدار زیاد می‌شود و در نتیجه آب لوله جمع کننده ادرار را ترک می‌کند و وارد مایع بین سلولی و از آنجا وارد
مویرگهای خونی می‌شود.
از اینرو تا زمانی که فشار اسمزی پلاسما به حد متعادل نرسد ترشح هورمون و جذب آب ادامه می‌یابد. به این دلیل است که در تابستان ، یا به هنگام ورزشهای شدید مقدار ادرار بسیار کم می‌شود. عکس این هنگام نوشیدن آب و مایعات دیگر صورت می‌گیرد در این موقع آب به مقدار زیاد از
روده جذب می‌شود و فشار اسمزی پلاسمای خون پایین می‌آید. این امر سبب کاهش تحریک گیرنده‌های واقع در هیپوتالاموس و کم شدن ترشح هورمون آنتی دیورتیک می‌شود در نتیجه نفوذپذیری جدار لوله جمع کننده نسبتا نقصان می‌یابد و آب را از این لوله جذب نشده در ادرار باقی می‌ماند. بدین ترتیب پس از مدتی آب اضافی پلاسما از راه
ادرار دفع می‌شود.
مکانیزم تشنگی
هنگامی که باز جذب آب از کلیه‌ها برای دفع کمبود آب بدن کافی نباشد تشنگی حاصل می‌شود. و انسان و جانوران با نوشیدن آب و جذب آن از راه روده ، آب را به حد اعتدال می‌رسانند. مکانیزم این عمل به این صورت است که کم شدن آب بدن موجب بالا رفتن فشار اسمزی پلاسمای خون و فعال شدن گیرنده‌های اسمزی در هیپوتالاموس می‌شوند پس این گیرنده‌های اسمزی مرکز تشنگی را در هیپوتالاموس تحریک می‌کنند.
تحریک این مرکز موجب
احساس تشنگی و تمایل به نوشیدن آب می‌شود. ظاهرا تر شدن دهان خشک پس از نوشیدن آب و اتساع معده موجب از بین رفتن احساس تشنگی می‌شود. ولی فعالیت مرکز تشنگی زمانی از بین می‌رود که آب جذب شده ،
فشار اسمزی پلاسما را تعدیل کند.
دیابت بی‌مزه
در کسانی که هورمون آنتی دیورتیک به علتی ترشح نمی‌شود روزانه مقدار زیادی آب (تا حد 40 لیتر) در ادرار دفع می‌شود. این بیمار به نام دیابت بی‌مزه معروف است، زیرا میزان ادرار زیاد است. ولی برعکس دیابت معمولی یا مرض قند ، در ادرار قند وجود ندارد. دیابت بی مزه را می‌توان با تزریق هورمون آنتی دیورتیک معالجه کرد.
منابع آب
آب در حدود 65 تا 70 درصد وزن بدن را تشکیل می‌دهد از دست رفتن 10 درصد آب بدن نتایج بدی به بار می‌آورد. و اگر این مقدار از 20 درصد تجاوز کند مرگ حتمی است آب از سه منبع به بدن می‌رسد.
- مایعات
- غذاهایی که مقادیر متفاوت آب دارند.
- یکی از محصولات بسیاری از واکنشهای بدن آب است.
دفع آب از بدن
این عمل به سه صورت انجام می‌پذیرد.
- عرق کردن
- تبخیر از راه شش
- ادرار و مدفوع
مباحث مرتبط با عنوان
