نظریه انحصارگرایی به این معنا که در هر دوره از تاریخ بشر ، یک دین و شریعت الهی به عنوان شریعت حق وجود داشته و دارد، استوار و پذیرفته است . آن شریعت حق در زمان ما همانا شریعت اسلام است. روح و جوهر همه شرایع آسمانی یک چیز بوده است و آن عبارت است از : توحید در ساحت عقیده و عمل . دعوت همه پیامبران الهی بر محور توحید بوده و همگی از بشر خواسته اند که تسلیم خداوند و مطیع اوامر و نواهی او باشند . در این اوامر و نواهی ، اموری مشترک میان همه شرایع بوده و اموری نیز به هر یک از آنها اختصاص داشته است. سرانجام شرایع آسمانی با شریعت اسلام پایان پذیرفته و شریعت اسلام که واجد کمالات همه شرایع پیشین است ، به حکم این که آخرین شریعت است و تا روز قیامت عهده دار هدایت بشر خواهد بود ، به گونه ای سامان یافته که جامع و مانع و قابل انطباق بر شرایط گوناگون زندگی است و توان پاسخ گویی به نیازهای جدید بشر در ارتباط با مسائلی که هدایت فکری و معنوی او و اداره شؤون زندگی فردی و اجتماعی او به آنها وابسته است را دارد.

سر فصل های این اصل عبارتند از:

• الف: عمومیت نبوت و شریعت که برهان عقلی آن قاعده لطف است و در بحث های کلامی تبیین شده است. برهان نقلی آن نیز آیات فرآن و روایات اسلامی است. قرآن کریم می فرماید:« و لقد بعثنا فی کل امه رسولا ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت ، نحل ، 36» هر آینه در هر امتی پیامبری را بر انگیختیم تا آنان را به پرستش خدا و دوری از طاغوت دعوت کند.و یا امام علی علیه‌السلام می فرماید: « و لم یخل الله سبحانه خلقه من نبی مرسل ، او کتاب منزل ، او حجه لازمه ، او محجه قائمه ، نهج البلاغه ، خ اول » خداوند سبحان آفریده های خود را از پیام آور مرسل ، یا کتاب نازل شده یا دلیلی قاطع یا راهی استوار خالی نگذارده است.

• ب: در طول تاریخ نبوت ، شریعت هایی فرستاده شده است که طبق آیات قرآن و احادیث اسلامی این شریعت ها عبارتند از : شریعت نوح ، شریعت ابراهیم ، موسی ، عیسی ، و شریعت پیامبر اسلام. که به اینها پیامبران اولوالعزم هم گفته می شود طبق آیات فرآن و روایات.مثلا در آیه 13 سوره شوری آمده:« شرع لکم من الدین ما وصی به نوحا و الذی اوحینا الیک و ما وصی به ابراهیم و موسی و عیسی ».

• ج: پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم آخرین پیامبر الهی و شریعت اسلام آخرین شریعت است، چنانکه در آیه 40 سوره احزاب بر این که حضرت محمد صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم خاتم پیامبران است، تصریح شده است ، و در حدیث منزلت نیز پیامبر اکرم بر این مطلب که پس از وی پیامبری نخواهد آمد ، تصریح فرموده اند.

• د: پس از آمدن شریعت اسلام پیروی از شرایع دیگر اعتباری ندارد و مورد قبول خداوند نخواهد بود. این حکم مقتضای خاتمیت و جهانی بودن نبوت پیامبر اسلام است.

• و: روح و سمت و سوی همه دعوتهای آسمانی ، تسلیم در برابر خداوند و قوانین الهی است، چنانکه می فرماید:« ان الدین عند الله الاسلام ، آل عمران ، 19» این حقیقت در شریعتهای مختلف به صورتهای خاص تجلی کرده است.

منابع

• تفسیر برهان ، ج 4 ، ص 179-178
• علی ربانی گلپایگانی ، تحلیل و نفد پلورالیسم دینی ، ص 46-43