مبنای دیگری که برای پلورالیسم دینی گفته شده، اختلاف یاتفاوت نظرگاه‏ها است. در این‏باره، به بیت زیر از مولوی نیز استدلال شده که گفته‏است:
از نظرگاه است ای مغز وجود اختلاف مؤمن و گبر وجهود
و در توضیح آن چنین گفته‏اند:مولوی می‏گوید: اختلاف این سه، اختلاف حق و باطل نیست، بلکه دقیقا اختلاف ‏نظرگاه است، آن‏هم نه نظرگاه پیروان ادیان، بلکه نظرگاه انبیا. حقیقت، یکی بوده‏است که سه پیامبر از سه زاویه به آن نظر کرده‏اند، یا بر پیامبران سه گونه و ازسه روزنه تجلی کرده است و لذا سه دین عرضه کرده‏اند. بنابراین، سر اختلاف ادیان، فقط تفاوت شرایط اجتماعی یا تحریف شدن دینی ودرآمدن دین دیگری به جای آن نبوده است، بلکه تجلی‏های گوناگون خداوند در عالم،هم‏چنان که طبیعت را متنوع کرده، شریعت را هم متنوع کرده است.

ارزیابی و نقد

تحریف سخن مولوی

با دقت در ابیات قبل از بیت ‏یاد شده، روشن می‏شود که مقصودمولانا ازاختلاف نظرگاه‏، آن‏چه نویسنده‏ی محترم برداشت کرده است، نیست.
مولوی، نمی‏خواهد بر حقانیت ‏سه آیین اسلام و گبر و یهود، صحه بگذارد، بلکه برعکس وی با این پیش فرض مسلم که این سه آیین، همگی، برحق نیستند و طبعا آیین‏حق، همان آیین اسلام است (و من یتبع غیرالاسلام دینا فلن یقبل منه) در صددبیان این نکته است که آن‏چه مایه‏ی گرایش‏های حق و باطل افراد نسبت‏به آیین‏های‏مزبور شده، همانا نظرگاه‏های مختلف آن‏ها است. یکی در نور می‏نگرد و از ثنویت وتجسیم (آیین گبر و یهود) وا می‏رهد و به آیین یکتا پرستی (اسلام) رهنمون می‏شود،ولی دیگری، به جای نگریستن به نور، در شیشه نظر می‏افکند و این نگاه، زمینه سازگمراهی و شرک می‏گردد.

حقیقت ادیان الهی یگانه است

اگر مقصود از ادیان، آیین‏های الهی و حق است که توسط پیامبران الهی به بشررسیده است، قبل از آن‏که دستخوش تحریف شوند، باید دانست که حقیقت همه آن‏ها یک‏ چیز است و آن توحید و تسلیم در برابر خدا است، (ان الدین عندالله الاسلام). ازاین روی، دین، یکی است، گرچه شریعت‏ها مختلف است، ولی اختلاف شریعت‏ها، ناشی ازاختلاف نظرگاه پیامبران و تفاوت درک و شناخت آنان از خداوند یا جهان و انسان‏نبوده است; زیرا، تفاوت شریعت‏ها ، یا از قبیل نسخ است و یا آوردن حکمی که سابقه‏نداشته است. در صورت اول، اختلاف نظرگاه با عصمت علمی پیامبران سازگار نیست ودر صورت دوم، دو حکم نیست تا نوبت ‏به «تفسیر دوگانگی آن از طریق اختلاف ‏نظرگاه‏» برسد.بنابراین، اختلاف شرایع، به خاطر اختلاف در حالات و شرایط حیات انسانی بوده است‏و نه اختلاف در نظرگاه پیامبران.
اما ادیان تحریف شده یا ساختگی، اختلاف در بین خود آن‏ها ونیز اختلاف آن‏ها بادین حق، ربطی نه به اختلاف تجلی الهی دارد و نه به اختلاف نظرگاه پیامبران.

اختلاف نظرگاه ، حقانیت مذاهب را توجیه نمی کند

اختلاف نظرگاه در مورد انسان‏های غیر معصوم، گرچه واقعیت دارد، ولی چنین‏اختلافی، تنها می‏تواند تکثر مذاهب و ادیان را تفسیر کند و نه حقانیت همگی را.

منابع

• صراطهای مستقیم، عبدالکریم سروش، ص14
• مثنوی، دفتر سوم
• علی ربانی گلپایگانی ، تحلیل و نقد پلورالیسم دینی ، ص 73- 71