ترکیب روحها واندیشه‏ها

بر اساس این نظریه جامعه مرکب حقیقی است از نوع مرکبات طبیعی ولی ترکیب روحها و اندیشه‏ها و عاطفه‏ها و خواستها و اراده‏ها و بالاخره ترکیب فرهنگی نه‏ ترکیب تن‏ها و اندامها .

همچنانکه عناصر مادی در اثر تأثیر و تأثر با یکدیگر زمینه پیدایش یک پدیده جدید را فراهم می‏نمایند و به اصطلاح فلاسفه‏ اجزاء ماده پس از فعل و انفعال و کسر و انکسار در یکدیگر و از یکدیگر استعداد صورت جدیدی می‏یابند و به این ترتیب مرکب جدید حادث می‏شود و اجزاء با هویت تازه به هستی خود ادامه می‏دهند ، افراد انسان که هر کدام‏ با سرمایه‏ای فطری و سرمایه‏ای اکتسابی از طبیعت وارد زندگی اجتماعی‏ می‏شوند ، روحا ًدر یکدیگر ادغام می‏شوند و هویت روحی جدیدی که از آن به " روح جمعی " تعبیر می‏شود می‏یابند .

این ترکیب ، خود یک نوع ترکیب‏ طبیعی مخصوص به خود است که برای آن شبیه و نظیری نمی‏توان یافت .

این‏ ترکیب از آن جهت که اجزاء در یکدیگر تأثیر وتأثر عینی دارند و موجب تغییر عینی یکدیگر می‏گردند و اجزاء هویت جدیدی‏ می‏یابند ، ترکیب طبیعی و عینی است ، اما از آن جهت که " کل " و مرکب به عنوان یک " واحد واقعی " وجود ندارد ، با سایر مرکبات طبیعی‏ فرق دارد ، یعنی در سایر مرکبات طبیعی ، ترکیب ، ترکیب حقیقی است ، زیرا اجزاء در یکدیگر تأثیر و تأثر واقعی دارند و هویت افراد هویتی دیگر می‏گردد و مرکب هم یک " واحد " واقعی است ، یعنی صرفا هویتی یگانه‏ وجود دارد و کثرت اجزاء تبدیل به وحدت کل شده است .

اما در ترکیب جامعه و فرد ترکیب ، ترکیب واقعی است ، زیرا تأثیر و تأثر و فعل و انفعال واقعی رخ می‏دهد و اجزای مرکب که همان افراد اجتماع‏اند ، هویت‏و صورت جدید می‏یابند ، اما به هیچ وجه کثرت تبدیل به‏ وحدت نمی‏شود و " انسان الکل " به عنوان یک واحد واقعی که کثرتها در او حل شده باشد وجود ندارد .

انسان الکل همان مجموع افراد است و وجود اعتباری و انتزاعی دارد اما نظریه سوم ، هم فرد را اصیل می‏دادند و هم جامعه را از آن نظر که‏ وجود اجزای جامعه ( افراد ) را در وجود جامعه حل شده نمی‏داند و برای‏ جامعه وجودی یگانه مانند مرکبات شیمیایی قائل نیست ، اصالةالفردی است‏ ، اما از آن جهت که نوع ترکیب افراد را از نظر مسائل روحی و فکری و عاطفی از نوع ترکیب شیمیایی می‏داند که افراد در جامعه هویت جدید می‏یابند که همان هویت جامعه است هر چند جامعه هویت یگانه ندارد ، اصالةالاجتماعی است ، بنا بر این نظریه در اثر تأثیر و تأثر اجزاء ، واقعیت جدید و زنده‏ای پدید آمده است ، روح جدید و شعور و وجدان و اراده‏ و خواست جدید پدید آمده است علاوه بر شعور و وجدان و اراده و اندیشه‏ فردی افراد ، و بر شعور و وجدان افراد غلبه دارد .


کتاب جامعه و تاریخ
نویسنده شهید مطهری
صفحه26