نگاه اجمالی
ابریشم و
تجارت ابریشم در ایران از دیر باز رایج بوده است، گفته شده است که ابریشی از چین به ایران وارد شده است اما در هر حال ایرانیان در رونق این صنعت نقش بسزایی داشته اند مخصوصا در دولت
صفویه به علت ارتباط مستقیم ایران با تجار و بازرگانان غرب تجارت این محصول هم افزایش یافت. شاه عباس اول تولید کنندگان ابریشم را تشویق می‌کرد و تسهیلاتی برای خریداران و تجار در جهت افزایش معامله ابریشم قائل گردید.
تجارت شاه
شاه عباس در سراسر دوران پادشاهی خویش پیوسته می‌کوشید تا آنجا که میسر باشد با افزودن بر صادرات و کاستن از واردات ، بر ثروت مملکت بیفزاید. به همین سبب در امور بازرگانی نیز مداخله و اعمال نفوذ می‌کرد و خرید و فروش امتعه خارجی و داخلی را تحت کنترل خود در می‌آورد. شاه عباس تا جایی به کار تجارت مشغول می‌شد که حتی بعضی از ماموران سیاسی کشورهای خارجی او را از اینکه به کار تجارت مشغول است ملامت می‌کردند.
تجارت ایران با دیگر ممالک ، از مشرق بوسیله بازرگانان
ترکستان ،
هندوستان ،
چین ،
انگلستان ،
اسپانیا و
هلند و از مغرب بوسیله تجار
ونیزی و ارمنی صورت می‌گرفت. از بازرگانان بیگانه ،
شاه عباس به اتباع ونیز ، بسبب آنکه در کار تجارت ابریشم کوشش و مهارت بیشتر نشان داده بودند، توجه و علاقه مخصوص داشت و با تجار هندی بدان جهت که در رباخواری و بیرون بردن سرمایه‌های نقد از ایران افراط می‌کردند مخالف بود.
اهمیت ابریشم در ایران
در زمان شاه عباس اول و جانشینان او ابریشم یکی از بهترین و گرانبهاترین محصولات بازرگانی ایران بود، و در کشورهای اروپایی خریداران فراوان داشت. محصول ابریشم بیشتر از ولایلت
گیلان و
مازندران و
گرگان و
اردبیل و
شروان و
شماخی و
خراسان بدست می‌آمد. مجموع حاصل ابریشم ایران در سال نزدیک بیست هزار عدل بوده و هر عدل ابریشم در آن زمان در حدود سی و شش من وزن داشته است و هر من را تقریبا سه کیلو می‌گیرند. البته ابریشم تولیدی بیشتر به خارج صادر می‌شد و مصرف داخلی کمتری داشته است چنانچه مصرف سالانه ابریشم در ایران در زمان شاه عباس تنها یک هزار عدل بوده است.
انحصار تجارت ابریشم
شاه عباس چون در نخستین سالهای سلطنت در یافت که معاملات بازرگانی ایران با کشورهای بیگانه رواجی ندارد و به سبب افزونی واردات کشور بر صادرات از ارزش و مقدار سرمایه‌های نقدی کاسته می‌شود. خرید و فروش بسیاری از محصولات و امتعه گرانبها و مرغوب ایران را ، که در کشورهای اروپایی خریدار بسیار داشت، در اختیار خویش گرفت و از آن جمله معاملات ابریشم در تمام دوران سلطنتش در انحصار وی بود. بفرمان شاه عباس تولید کنندگان ابریشم تمام محصول سالانه خویش را بوسیله وزیر مخصوصی که مامور مراقبت در امور تجاری بود به شخص وی می‌فروختند و فروش محصول ابریشم در سراسر کشور به مشتریان دیگر امکان نداشت.
کارخانه مصنوعات شاهی
چنانچه از سفر نامه‌های جهان گردان اروپایی زمان بر می‌آید، شاه عباس در تمام شهرهای بزرگ کشور کارخانه‌های مخصوصی برای یافتن مسنوجات پشمین و ابریشمین و پارچه‌های زر بافت گرانبها در اختیار داشته و تاسیس چنین کارخانه‌ای در آن زمان ، تنها به شخص شاه و اعیان و رجال ثروتمند ایران منحصر بوده است. بزرگترین مرکز کارخانه‌های
پارچه بافی شهر کاشان بود. در این شهر انواع مسنوجات گرانبها از
اطلس و
مخمل و پاچه‌های ابریشمین منقّش و زربفت بافته می‌شد.
چون در کارخانه‌های پارچه بافی کارگران ماهر کمیاب بود، شاه عباس مامورانی به کشورهای اروپائی خاصه و نیز فرستاده تا کارگرانی را که در بافندگی پارچه‌های اطلس و ابریشمین مهارت کامل دارند به ایران وارد کنند. به گفته یکی از جهانگردان اروپائی شاه عباس به هنرمندان فرنگی و ساخته‌های صنعتی کشورهای اروپا توجه خاص داشته و به همین سبب می‌کوشیده گروهی از ایشان را به ایران دعوت کند.
منابع
- زندگانی شاه عباس اول نصرالله فلسفی ، انتشارات دانشگاه تهران
- تاریخ ایران پژوهش دانشگاه کمبریچ دوره صفویه ، ترجمه یعقوب آژند ، انتشارات امیرکبیر
- صفویان جمعی از نویسندگان ، ترجمه یعقوب آژند
همچنین ببینید
