ریشه لغوی

یونانیهای قدیم مس را به نام کالکو Chalco و رومی‌ها به اسم آیس Aes می‌شناختند. از آنجایی که در دوران باستان ، قسمت عمده مس از جزیره قبرس Cypern ، استخراج و به روم فرستاده می‌شد، رومی‌ها این عنصر را آیس سیپریم نام‌گذاری کردند. از صفت Cyprium به مرور زمان اسم Cuprum بدون Aes بوجود آمد که در زبانهای مختلف اروپایی شکلهای متفاوتی به خود گرفت. امروزه در انگلیسی به مس Copper ، در آلمانی Kupfer ، در فرانسه Cuiver ، در اسپانیا Cober و در زبان سوئدی Kopper می‌گویند.

دید کلی

مس را می‌توان اولین مغز مورد استفاده انسان دانست. این فلز با داشتن سختی کافی دارای خاصیت انعطاف پذیری عالی می‌باشد. چکش خواری خوبی دارد و به‌آسانی به ورقه و مفتول تبدیل می‌شود. با توجه به این خواص کاربردهای فراوانی در زندگی روزمره دارد.

در طبیعت گاهی بصورت آزاد ولی اغلب به‌صورت کانی‌های مختلف یافت می‌شود. مس آزاد در نواحی آمریکای شمالی به‌طور متناوب بدست آمده و توسط سرخ‌پوستها مورد استفاده قرار گرفته است. اکثر سنگهای معدن مس حاوی ناخالصی‌هایی از قبیل آرسنیک ، قلع ، روی ، نیکل و آنتیموان هستند و بنابراین می‌توان چنین استنباط نمود که در زمانهای قدیم مس با خواص متفاوت ناخواسته‌های تولید شده و مدتها طول کشیده تا بشر به خواص عناصر مختلف و اثر آنها در مس پی‌برد.

آثار بدست آمده نشان می‌دهد که برخی آلیاژهای مس در گذشته تا حدی شناخته شده بوده و چنین آلیاژهایی برای اولین بار در سلاحهای رزمی بکار رفته ، از جمله این آلیاژها می‌توان مس ـ آرسنیک و مس ـ قلع را نام برد که قلع و آرسنیک ، موجب سختی و استحکام آلیاژ می‌شوند.

منابع طبیعی مس

مس و آلیاژهای آن در اکثر نقاط جهان بدست آمده ، ولی دقیقا نمی‌توان گفت که اولین استفاده کنندگان آن در کجا بوده‌اند. از آثار بدست آمده می‌توان آسیای مرکزی و ترکستان را مبداء پیدایش مس در جهان به‌شمار آورد که آثار بدست آمده از این مناطق مربوط به 7000 ـ 1000 سال قبل از میلاد بوده است. همچنین نواحی دیگری که طبق شواهد باستان شناسی از قدیمی‌ترین مناطق هستند که مس در آنجا مورد استفاده قرار می‌گرفته، عبارتند از :

• تل ابلیس) در ایران ، استان کرمان
• تپه سیالک در ایران بین کاشان و قم
• چاتال هویوک در ترکیه (آناتولی)
• تیمنا در فلسطین
• آنوو اوگاریت در سوریه
• تپه گاورا در عراق

C C

مهمترین خواص فیزیکی مس
خواص	عدد	واحد
جرم اتمی	63.57
عدد اتمی	29
شعاع اتمی	1.277	Aº
چگالی در 20ºC	8.93	g/cm3
چگالی در °C600	8.68	g/cm3
چگالی در 1083°C	8.32 جامد	g/cm3
چگالی در 1100°C	7.95 مذاب	g/cm3
نقطه ذوب	1083	C°
نقطه جوش	2580	C°
حرارت ذوب	209	j/g
حرارت تبخیر	4800	j/g
گرمای ویژه در 20°	0.3845	j/g°k
گرمای ویژه در 25°	0.3859	j/g°k
گرمای ویژه در 1230°	0.4942	j/g°k
رسانش حرارتی	0.94	cal/cm.s.°C
رسانش حرارتی در 0°	3.98	w/cmk
رسانش الکتریکی در 20°	59.5	sm/mm2
مقاومت الکتریکی در 20°C	1.681	μΩ/cm
مدول الاستیسیته در 20°C	120000	N/mm2
پیچش در 20°C<	45000	N/mm2
حد گسیختگی در مقاومت کشش در 20°	220	N/mm2
سختی برنیل در 20°C	45	N/mm2

توسعه کارخانجات تولید مس

• تصور می‌شود که اولین کارخانه ذوب مس در 6000 سال قبل از میلاد در تل ابلیس اطراف کوههای کرمان ساخته شده باشد. در سال 1932 این تپه باستانی توسط باستان‌ شناس انگلیسی "سر اورل اشتین" کشف گردید و در سال 1964 مجددا این تپه بوسیله "کامرول" مورد جستجو قرار گرفت؛ اما متاسفانه قسمت عمده تپه بوسیله کشاورزان تخریب و تبدیل به مزارع شده بود.
  
  
• در حدود 3000 سال قبل از میلاد ، مس از طریق آسیای مرکزی به اروپا و سایر کشورهای جهان راه یافت. در آمریکای جنوبی هم معادن مس وجود داشته و احتمالا از آنها هم استخراج می‌شد.
  
  
• استخراح واقعی مس به طریق صنعتی از سال‌های 1840 آغاز گردید و معادن شیلی که جزء معادن معروف دنیاست، از سال‌های 1883 ـ 1840 مورد بهره برداری قرار گرفت. معادن کانادا در 1900 مورد بهره برداری قرار گرفت.

تکامل روشهای تهیه مس

تکامل روشهای تهیه مس را می‌توان به طور خلاصه به ترتیب زیر تشریح کرد:

• احتمالا مس در ابتدا از ذوب مس طبیعی که به‌صورت آزاد وجود داشته بدست آمده و سپس احیاء سنگهای اکسید مس به‌خصوص مالاکیت متداول شده است. طبق شواهد ، این سنگها را در گودالهایی که در دامنه تپه‌های مشرف به وزش باد احداث شده بود، ریخته و عمل احیا توسط چوبهای جنگلی و بعدها بوته‌های گل سیلیکاتی استفاده شده و سپس به‌تدریج وسایل ابتدایی مس بکار رفته است. مورخ یونانی (Plinius) از سنگهای سولفوره به‌عنوان ماده اولیه تهیه مس یاد کرده است.
  
  
• در سال 1585 ، کوره قائم توسط Barthel – Kohler جهت ذوب مثل ساخته شد و در سال 1866 ، "Pilzz" جهت خنک کردن چنین کوره‌هایی از آب استفاده نمود که این کوره‌ها به نام خود وی معروف شد. در 1890 کوره‌های قائم با سطح مقطع مستطیل شکل طراحی گردید. همچنین در حدود سالهای 1698 ، کوره شعله‌ای توسط "D.Wright" طراحی و ساخته شده و با مرور زمان به تکامل رسید. این کوره‌ها در ابتدا با سوخت زغال سنگ کار می‌کرد.
  
  
• اولین کوره‌های تسویه مکانیکی در سال 1851 توسط "پارکس" طراحی گردید و در سال 1875 توسط "Brucken" و "Smith" طوری تکامل یافت که بتوان در آنها از واکنش‌های گوگردی گرمازا تا حدی جهت گرم کردن کوره استفاده کرد. بر این مبنا در سال 1875 کوره‌های تبدیل کننده توسط "W.Keates" و در سال 1880 کوره‌های کنورتوره توسط "Manhes" و "David" به صنعت راه یافت.
  
  

• تصفیه مس در ابتدا در گودالهایی توسط چوب انجام می‌شد و از سال‌های 1700 در ناحیه Harz در آلمان تصفیه مس در کوره‌های شعله‌ای آغاز شد و سپس برای بازیابی فلزات قسمتی از خرامن تصفیه فلزات از روشی که توسط "Scholtuter" پیشنهاد گردید، استفاده شد و با راه یافتن متد الکترولیز به صنعت در سالهای 1870 و تصفیه الکتریکی مس ، تحولی عظیم در صنعت مسگری بوجود آمد.

مباحث مرتبط با عنوان

• آبکاری
• آبکاری با فلزات
• الکترولیز
• فلز مس
• مس
• نقش مس در صنعت