مقدمه
ویروسها عوامل عفونت‌زایی هستند که باعث ابتلای انسانها ، حیوانها و گیاهان و دیگر ارگانیسمهای زنده به بیماری می‌شوند. امروزه بسیاری از بیماریهای ویروسی جانوران و گیاهان تشخیص داده شده است، و ویروسهای عامل این بیماریها نیز جدا و شناسایی شده‌اند. بیماریهایی نظیر
فلج اطفال ،
سرخک و
هرپس صدها سال است که در بین جمعیتهای ساکن که در کشورهای گوناگون انتشار داشته است. در تجزیه و تحلیل بیماری زایی ویروسها هم نقش یاخته و هم میزبان پریاخته‌ای باید در نظر گرفته شود.
اثرات متقابل ویروس و یاخته
ویروسها پس از ورود به بدن میزبان در یاخته‌های مناسب جای می‌گیرند و رشد و تکثیر خود را آغاز می‌کنند. در هنگام ازدیاد ، مواد مختلف ویروسی (مانند
پروتئین و
اسید هسته‌ای) مطابق دستور موجود در کد ژنتیکی کروموزوم ویروس ساخته می‌شوند. در اثر تکثیر ویروسها تغییرات یا ضایعاتی در یاخته‌های میزبان رخ می‌دهند که اصطلاحا آسیب بافتی نامیده می‌شود. این تاثیرات ویروسی در یاخته میزبان به دو صورت برگشت پذیر و برگشت ناپذیر مشاهده می‌شود. نوع اول را دژنراسیون و نوع دوم را که غالبا به مرگ یاخته می‌انجامد،
نکروز (بافت مردگی) می‌نامند.
مثلا یاخته‌هایی که تحت تاثیر آدنوویروس واقع می‌شوند به شکل کروی در آمده و مانند خوشه انگور در اطراف هم گرد می‌آیند و یاخته‌های تغییر شکل یافته پس از ناپدید شدن ویروس ، به حالت طبیعی و عادی خود باز می‌گردند. در عفونتهای ناشی از ویروس پولیو ، یاخته‌های مستعد ابتدا به شکل کروی در آمده و سپس متلاشی می‌شوند. این تغییرات که به مرگ یاخته‌ای می‌انجامد برگشت ناپذیرند. اثرات متقابل ویروس و یاخته گاه موجب ازدیاد رشد یاخته یا سرطانی شدن آنها می‌شوند.
اثرات متقابل ویروس و میزبان
این اثرات ممکن است به ظهور علایم مشخص بالینی و عوارض خفیف تر بینجامد. برخی از موارد عفونت ویروسی با هیچ گونه عارضه‌ای همراه نیست. به همین جهت آن را عفونت نامرئی یا نهفته می‌نامند. نوع چهارم عفونت ویروسی ، عفونت پنهانی نام دارد که در دوران کودکی به صورت نامرئی بروز می‌کند، ولی پس از بهبود ، ذرات ویروسی کاملا از بین نمی‌روند بلکه در محل مناسبی به حالت مخفی باقی می‌مانند. این ویروسها هنگامی که قدرت دفاعی بدن به علت اختلالات جسمانی یا روانی تضعیف شود، دوباره فعال می‌شوند و بار دیگر عفونت ایجاد می‌کنند. به عنوان مثال می‌توان
ویروس مولد تبخال را که در زیر مخاط دهان و
غدد لنفاوی به حالت کمون به سر می‌برد، اشاره کرد.
دفاع بدن در برابر ویروسها
در بیماریهای ویروسی و به هنگام حمله ویروسها به بدن ، علاوه بر پادتن ، ماده دیگری به نام
انترفرون نقش حفاظت بدن را در مقابل ویروسها به عهده دارد.
پادتن معمولا چند روز پس از ورود ویروس به بدن تولید می‌گردد. در حالی که انترفرون در مدت چند ساعت ظاهر می‌شود. مکانیسم عمل پادتن در جلوگیری از رشد ویروس دقیقا مشخص نشده است. به نظر می‌رسد که این ملکولها با
آنتی ژنهای سطحی ویروس واکنش نشان داده و از اتصال آنها به یاخته میزبان جلوگیری می‌کنند. این عمل را خنثی کردن ویروس نامند. در شرایط خاص ممکن است مولکولهای پادتن قادر به خنثی کردن ویروس نباشند.
مثلا در برخی از بیماریهای ویروسی با وجود غلظت زیاد پادتن در
خون ، ویروسها همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند. انترفرون ماده‌ای است پروتئینی که در اثر تحریک ویروس بوسیله یاخته‌های آلوده به آن تولید می‌شود و مانع پخش شدن ویروس و انتقال آن به یاخته‌های دیگر می‌گردد. انترفرون ، یاخته‌های غیر آلوده را وادار به ساختن آنزیمهایی با فعالیت ضد ویروسی کرده و مانع همانند سازی ویروس می‌شود. انترفرون معمولا قادر به متوقف ساختن عفونت پس از شروع همانند سازی ویروس در یاخته نیست.
در نتیجه یاخته آلوده به ویروس نمی‌تواند از تاثیر انترفرونی که خود تولید کرده ، نجات یابد. اما یاخته‌های مجاور غیر آلوده بطور موقت نسبت به عفونت حاصل از طیف وسیعی از
میکروبها مقاوم می‌شوند. به عبارت دیگر ایمنی حاصل از پادتن اختصاصی و ایمنی حاصل از انترفرون عمومی است و تنها به همان ویروس محرک تولید انترفرون اختصاص ندارد. از این رو انترفرون به عنوان یک عامل
شیمی درمانی برای درمان بیماریهای ویروسی مورد توجه قرار گرفته است.
امروزه برای پیشگیری ازشیوع بسیاری از بیماریهای ویروسی از جمله
آبله ،
فلج کودکان ،
هاری ،
تب زرد ،
سرخک ،
سرخچه و
اوریون از
واکسیناسیون استفاده می‌شود. بطور کلی دشوارترین بیماریهای عفونی از نظر کنترل ، بیماریهای ویروسی هستند و این امر ناشی از طبیعت ویژه ویروسها است. از آنجا که ویروسها جز یاخته میزبان می‌شوند، نابودی و مبارزه با آنها بدون آسیب رساندن به یاخته میزبان دشوار است. به علاوه از آنجا که ویروسها در خارج از یاخته میزبان ، از نظر زیستی ذراتی غیر فعال هستند. لذا در این شرایط نسبت به باز دارنده‌های متابولیسمی و ترکیبات ضد میکروبی مقاوم هستند.
مباحث مرتبط با عنوان
