بافت ذخایر معدنی بسیار متنوع است و عوامل مختلفی در تشکیل آن نقش دارند. عوامل مؤثر در بافت ذخایر ماگمایی و گرمابی شامل درجه حرارت ، عمق تبلور ، مدت زمان تبلور و ترکیب شیمیایی ماگما و محلول ماگمایی و گرمایی است. عوامل مؤثر در بافت ذخایر رسوبی نیز شامل ترکیب شیمیایی محلول ، محیط رسوبگذاری و شرایط Eh و PH محلول است. |
بافت اولیه
بافت ته نشینی
مواد معدنی حاصل از
ماگما که همزمان با سیلیکاتها تبلور مییابند، دارای بافت ته نشینی هستند. از خصوصیات مهم این بافت شکل بلوری ، حالت لایهلایه و یا پراکنده را میتوان نام برد. شکل ، اندازه ، و نحوه رشد
کانیها توسط ترکیب شیمیایی ماگما ، درجه حرارت ، عمق تبلور ، مدت زمان تبلور کنترل میشوند. ذخایر
مگنتیت ،
کرومیت ،
ایلمنیت همراه با سنگهای مافیک و اولترامافیک دارای بافت ته نشینی هستند. ذخایر ماسیو سولفید مس ، روی و سرب نیز دارای بافت ته نشینی دانه ریز هستند.
بافت پرکننده فضای خالی
محلول ماگمایی و یا گرمایی در صورتی که به هنگام عبور از گسلها ، درز و شکافها ،
غارهای آهکی و یا فضای بین قطعات سنگهای آذر آواری ، متبلور شوند و مواد خود را بر جای گذارند، بافت حاصله از نوع پرکننده فضای خالی خواهد بود. بافت پر کننده فضای خالی بسته به ساختمان مناسب اولیه و ثانویه ، محدود به سطح تا عمق کم میشوند.
خصوصیات بافت پر کننده فضای خالی
- اکثرا به صورت رگهای دیده میشوند.
- در رگههای نزدیک سطح زمین فضای خالی وجود دارد.
- از حاشیه رگه یا یک قطعه برش به طرف داخل ، اندازه بلورها افزایش مییابد.
- بلورها اکثرا درشت و دارای شکل هندسی کامل هستند. مگر در نزدیکی سطح زمین که دارای بافت کریپتو کریستالین هستند.
- مواد معدنی حالت لایهلایه دارند که نشان تغییر شیمیایی محلول در مراحل تبلور است.
- بافت شانهای در اکثر رگهها دیده میشود.
- کانی سازی از حاشیه به طرف داخل جدیدتر میشود.
- لایههای مواد معدنی اکثرا حالت متقارن دارند. اکثر این ذخایر با بافت پر کننده فضای خالی از نوع اپی ژنتیک هستند.
بافت جانشینی
محلولهای گرمایی و ماگمایی با سنگها یا مواد معدنی مسیر خود واکنش انجام میدهند، و جانشین تمام یا قسمتی از آن میگردند. سنگهای کربناته نظیر
آهک و
دولومیت دارای مناسبترین شرایط برای واکنش هستند. گسترش و شدت زدن جانشینی ، به حجم محلولهای ماگمایی - گرمایی ، درجه حرارت ، تخلخل مفید سنگ آهک و واکنش پذیری سنگ آهک بستگی دارد.
بافت کلوئیدی
بافت کلوئیدی مخصوص کانسارهای رسوبی شیمیایی و اپیتریال است.
شرایط لازم برای تشکیل بافت کلوئیدی
- آرام بودن محیط رسوبگذاری
- اشباع بودن محلول
- مناسب بودن Eh و PH محلول
- حرارت پایین محلول گرمایی
خصوصیات مهم بافت کلوئیدی
- لایهلایهای بودن
- وجود کریستالهای دانه ریز تا اکریپتوکریستالین
- اشکال کروی و گلکلمی
- درز و شکافهای شعاعی کانسارهای آهن ، منگنز ، اکسیدهای سیلیس و کربناتها در شرایط خاصی دارای بافت کلوئیدی میشوند.
بافت ثانویه
در صورتی که ذخایر معدنی تحت تاثیر پدیدههای دگرگونی ، تکتونیکی ، هوازدگی و کانیسازی جدید قرارگیرند، بافت ثانویه بوجود میآید.
بافت ثانویه جانشینی
بافت ثانویه جانشینی در اکثر
کانسارها یافت شده و معمولا به دو صورت بوجود میآید.
- کانیسازی جدید
- هوازدگی کانسار جانشینی از حاشیه بلورها آغاز و در امتداد رخها ، درزها و شکستگیها صورت میپذیرد.
بافت اکسلوشن
بعضی از ترکیبات دوتایی دارای شعاع و بار یونی خاص ، در زمان تبلور به دلیل بالا بودن جنبش مولکولی و متغیر بودن ابعاد شبکه قادر به شرکت در ساختمان یک کانی هستند. لیکن پس از تبلور به دلیل تثبیت ابعاد شبکه ضمن سرد شدن و ایجاد ترکیبی که شعاع و بار یونی آن با شبکه متبلور اختلاف دارد، از شبکه اصلی خارج میشوند. این پدیده را پدیده اکسلوشن میگویند. شرایط لازم جهت تشکیل این بافت ، ترکیب شیمیایی محلول و مدت زمان سرد شدن بعد از تبلور است.
بافت دگرگونی
بطور کلی پدیدههای دگرگونی به دو دسته همبری و ناحیهای تقسیم میشوند.
دگرگونی مجاورتی به صورت ساده حرارتی و کمپلکس حرارتی و متازوماتیزم است. در دگرگونی همبری حرارتی نفوذ یک توده بدون آب در یک کانسار موجب تغییراتی از جمله تبلور مجدد ، تغییرات چند ریختی و گاهی تغییرات در نوع کانی میشود.
در صورتی که تودهای حاوی محلول باشد، علاوه بر تغییرات ذکر شده موجب ایجاد بافت ثانویه جانشینی و پر کننده فضای خالی خواهدشد.
دگرگونی ناحیهای مو جب تغییراتی در بافت و کانیهای یک کانسار میشود. درجه حرارت و فشار از عوامل مهم این تغییرات هستند. از جمله این تغییرات میتوان به تبلور مجدد ، تغییرات چند ریختی ، تغییرات در شکل هندسی ، رخ ، ماکل و تغییرات
کانی شناسی و سرانجام جابجایی و تمرکز مواد در نقطه دیگر اشاره کرد.
بافت تکتونیکی
پدیدههای تکتونیکی نظیر
گسل و
چین خوردگی موجب تغییراتی در بافت و شکل ذخیره میشوند. رگهها اکثرا در گسلها ایجاد میشوند، و در اثر حرکتهای بعدی موجب برشی شدن بافت کانسار خواهدشد. پدیدههای تکتونیکی که بعد از تشکیل یک ذخیره بر آن تاثیر میگذارند موجب کاهش ارزش اقتصادی آن میشود.
مباحث مرتبط با عنوان