اوضاع خراسان پس از کشته شدن مهد علیا
«988 ق / 1580 م»
با انتشار خبر قتل
مهد علیا مله با نفوذ صفوى، سلطان حسین خان شاملو پدر على قلى خان، که به دستور ملکه براى آوردن عباس میرزا به خراسان رفته بود، به قزوین بازگشت. سرداران شاملو استاجلو، براى مقابله با امیران ترکمان و تکلو، که در دربار قزوین، پس از قتل بلکه صاحل قدرت و نفوذ فوق العاده شده بودند، در خراسان به هم متحد شدند و على قلى خان را به ریاست - خانلر خانى - برگزیدند. چون از قزوین، حکام تازه براى ولایات مختلف خراسان معین شده بود، حکام این ولایات نیز به على قلى خان پیوستند.
خان شاملو در آغاز سال 988 ق / 1580 م مصمم شد که صفحه خراسان را از وجود مخالفان عباس میرزا و کسانى که هنوز از دربار قزوین اطاعت مىکردند، پاک سازد. نخست ولایات اسفزار را از یکان سلطان، حکمران آنجا گرفت؛ سپس براى
مطیع ساختن مرتضى قلى خان پرناک ترکمان، حکمران مشهد، که یگانه رقیب زورمند وى در خراسان بود، عازم آن شهر شد. على قلى خان و هواداران وى، در آغاز به خان ترکمان پیشنهاد دوستى و اتحاد دادند، اما مرتضى قلى خان، که از طایفه ترکمان بود و این طایفه با طوایف شاملو و استاجلو اختلاف و عداوت دیرینه داشت، به پیشنهاد على قلى خان اعتنا و اعتماد نکرد و آنان را یاغى دولت و خیانتکار و خود را شاهى سیون و خدمتگذار صفوى شمرد. در همان حال، اوضاع نابسامان خراسان را به صورتى تحریک آمیز به دربار میرزا
سلیمان وزیر گزارش کرد و از آنان براى مقابله، یارى جست.
على قلى خان چون انجام کار مرتضى خان را به طور مسالمت آمیز ممکن ندید، در صدد دفع وى برآمد و با همراهان راهى مشهد شد. مرتضى قلى خان هم با حکام قوچان و نیشابور و جام، که همگى از طوایف ترکمان و روملو و افشار و طرفداران وى بودند؛ به عزم جنگ از مشهد بیرون آمد. در جنگى که در نزدیکى مشهد روى داد، سرداران شامل و استاجلو
پیروز شدند و مرتضى قلى خان به درون قلعه مشهد گریخت.
محاصره مشهد پس از قتل مهدعلیا
محاصره مشهد چهار ماه دوام یافت و فتح آن میسر نشد. على قلى خان و مرشد قلى خان به ناچار دست از محاصره برداشتند تا نخست قلعه هاى نیشابور و تربت حیدریه و امثال آنها را، که در فرمان مرتضى قلى خان بود، تصرف کنند. نیشابور به آسانى تسلیم شد و تربت حیدریه نیز به تصرف نیروهاى على قلى خان درآمد. پس از آن على قلى خان با عباس میرزا به
هرات بازگشت و مرشد قلى خان و دیگر امیران هم به مقر حکومت خود رفتند، و انجام کار مرتضى قلى خان را به سال دیگر گذاشتند.
على قلى خان و یاران او، حکام تازهاى را هم که از طرف شاه محمد براى نواحى مختلف خراسان تعیین شده بودند، به خراسان راه ندادند. حتى یکى از ایشان را به نام ولى خلیفه، که از امیران بزرگ
طایفه شاملو بود، به دستور على قلى خان مسموم کردند. خبر حمله عباس میرزا و على قلى خان به مشهد و از دست رفتن قلعه هاى نیشابور و تربت وقتى به آذربایجان رسید که میرزا سلیمان وزیر و سرداران قزلباش از
شروان بازگشته بودند.
دسیسه سران قزلباش علیه یکدیگر
با کشته شدن ولى خلیفه شاملو، سرداران ترکمان و تکلو از موقعیت استفاده کرده طوایف استاجلو و شاملو را به خیانت و قیام بر ضد مرشد کامل - شاه محمد خدا بنده - متهم ساختند و بر آن شدند که به این بهانه، دست سران طوایف مذکور را از کارهاى دولتى و لشکرى کوتاه سازند و تمام مقامات و منصبهاى مهم کشورى و نظامى را به خود اختصاص دهند.
سرداران ترکمان و تکلو، که امیر خان ترکمان، امیرالامراى آذربایجان سر دسته ایشان بود، نخست به بهانه اینکه، چون على قلى خان سر از اطاعت شاه و شاهزاده پیچیده، و علم طغیان برافراشته، حضور مادر او خانى خان خانم - مادر على قلى خان و دایه حمزه میرزا و عباس میرزا - در حرم سراى شاهى دور از حزم و سیاست است؛ روزى بى محابا به حرم خانه درآمدند و آن زن بى گناه را خفه کردند. سپس برادر خانى خان خانم، حسین بیگ، وزیر حمزه میرزا را با جمعى دیگر از سران شاملو و استاجلو به بهانه هاى گوناگون کشتند «20 جمادى الثانى 988 ق / 2 اوت 1580 م».
على قلى خان چون در خراسان از کشته شدن مادر و پدر و بستگان و خویشان خویش آگاه شد، آشکارا به مخالفت با دربار قزوین قیام کرد و به شرحى که در مقاله هاى بعد آمد، عباس میرزا را رسما" به سلطنت برداشت.