نگرش کلی
از روزگاران کهن تا به امروز ، صاحبنظران بزرگ اجتماعی ، فلاسفه ، جامعه شناسان و شهرسازان ، شهر و نظام شهرنشینی را از دیدگاههای خاص خود مورد توجه قرار داده و نظریه‌های مختلفی در مورد آن ارائه داده‌اند.
دیدگاههای مختلف درباره جامعه شناسی شهری
عقیده کارل مارکس در مورد جامعه شنای شهری
مارک اثری تحت عنوان شهر ندارد اما در آثار او بحث درباه زندگی انسان در شهر بسیاردیده می‌شود.
مارکس و
انگلس توسعه سرمایه داری و تاثیر آن در شهر منچشتر را مد نظر داشتند و از آن خشنود نبودند اما در عین حال بر این اعتقاد بودند که شهری شدن جدید گامی در جهت انقلاب است، زیرا شهر مکانی است که کارگران به شکل توده‌های عظیم در آن متمرکز می‌شوند و امکان پیدایش روابط اجتماعی جدیدی فراهم می‌آید؛ جایی که طبقه کارگر می‌تواند سازمان یابد و به آگاهی دست پیدا کند.
در عین حال مارکس معتقد بود که پیوندهای سنتی اجتماع با پیدایش جامعه شهری سودمندگرا از بین می‌رود، اما جوامع کوچک روستایی با پیدایش جامعه شهری سودمند گرا از بین می‌رود، اما جوامع کوچک روستایی دچار حالت رکود هستند و تغییرات در آنها کمتر واقع می‌شود. در این شرایط انسان تسلیم شرایط بیرونی است در حالی که می‌تواند در شرایط برتری نسبت به طبیعت قرار گیرد و انسان به عنوان یک موجود عقلانی در شهر شکل می‌گیرد. کارگران باید از محیط بسته روستایی نجات پیدا کنند تا وارد مرحله دیگری از زندگی اجتماعی شوند.
-=
=-
وبر در کتاب معروفش تحت عنوان
شهر با مطرح کردن متغیرهای گوناگون کوشش می‌کند تا یک نمونه آرمانی از شهر بسازد و همانند آثار دیگرش علاقه‌مند است که مقایسه‌ای میان شهرهای اروپایی و آسیایی با در نظر گرفتن خصایص انتزاعی که از واقعیتهای تاریخی استخراج می‌کند انجام دهد.
متغیرهای مورد نظر وبر
بزرگی
شهر مکان تجمع سکونتگاههای زیادی است که به شکل متراکم در یک مکان محدود واقع شده‌اند، بطوری که خانه‌ها دیوار به دیوار کنار هم قرار دارند. تعداد افراد آن قدر زیاد است که آشنایی رویاروی ممکن نیست. او اشاره می‌کند که این متغیر به خودی خود نمی‌تواند یک معیار قابل قبول باشد تا بوسیله آن شهر را از دیگر مکانها جدا کنیم. زیرا در این صورت تنها مکانهای بزرگ شهر به حساب می‌آیند، در حالی که شهرهای باستانی که دارای خصایص شهر بوده‌اند، مثلا
آتن ، چندان بزرگ نبوده. علاوه بر این در روسیه دهاتی دیده می‌شود که از هزاران نفر تشکیل شده و از شهرهای باستنانی بزرگتر است. اما
خصایص شهر را ندارد.
بعد اقتصادی
شهر مکانی است که اعضای آن تنها به
امور تجاری و
بازرگانی اشتغال داشته باشند. اما چون دهاتی در آسیا و روسیه دیده شده که خانواده‌ها به کار تجارت اشتغال داشته‌اند یا به عبارت دیگر دهات تجاری در جهان وجود داشته ، این ملاک هم کافی نیست.
اگر شهر را مکانی در نظر بگیریم که ساکنین آن میزان قابل توجهی از نیازهای خود را از طریق بازار تهیه می‌کنند باز هم می‌توان دید که وجود بازار منحصر به شهر نیست. زیرا در
قلعه‌های فئودال هم بازار وجود داشته ، و در مواردی بازرگان و افزار میزان نزدیک قلعه فئودال به فعالیت مشغول بوده‌اند. شاید بعضی از شهرهای جهان ابتدا از یک چنین ترکیبی بوجو آمده باشند.
تولید و مصرف
بعضی از شهرها تنها مصرف کننده هستند و از این نظر وابسته به قدرت خرید پادشاه ،
دربار و مالکین اماکن شهری می‌باشند و مواردی هم شهرها تولید کننده هستند، مثلا محل تجمع افزارمندان و یا در شهرهای مدرن مکان تولید ، کارخانه‌ها می‌باشند. بیشتر شهرها ترکیبی از تولید و مصرف هستند.
کشاورزی
در حالی که مفهوم مدرن شهر شامل مکانی می‌شود که ساکنینی آن نیازهای مصرفی خود را از نظر مواد غذایی از خارج از شهر تامین کنند، اما شهرهای ما قبل صنعتی و شهرهای باستانی این چنین نبوده‌اند و
کشاورزی در آنها دیده می‌شده است.
مفهوم سیاست و مدیریت
شهر مکانی است که در آن شکلی از نظام سیاسی و مدیریتی و قانون وجود داشته باشد. یا شهر مکانی است که دارای سیاست اقتصادی باشد. از نظر وبر وجود شکلی از نظام سیاسی و حقوق اجتماعی سیاسی که شهروندان نیز در آن دخالت داشته باشند از جمله وجوه تمایز مهم شهر محسوب می‌شود.
شهرهای کهن اغلب دارای قلعه و دیوار بوده‌اند. اما این خصلت جهانی نیست بطوری که شهرهای یونانی و اسپارتی دیوار نداشتند، اما شهرهای چین همه دارای دیوار بودند. در عین حال دهاتی هم هستند که قلعه و دیوار دارند. شهر به عنوان مجموعه‌ای از قلعه و بازار در آغاز پیدایش شهر نشینی اغلب دیده شده است. در بسیاری از موارد زمانی که قلعه یا دژ یا مکان حکومت دارد و گاه نظامی وجود داشته باشد افزارمندان هم ممکن است برای رفع نیازهای دژ در اطراف آن جمع شوند و بعد بازار هم به وجود آید و به تدریج این مکان مبدل به
شهر شود.
مباحث مرتبط با عنوان
