مقدمه
عوامل زیادی از جمله فیزیکی ، زیست شناسی ، زمین شناسی در تشکیل
محیطهای رسوبی موثر می‌باشند. بطور کلی هر محیط رسوبی تعیین کننده مجموعه ویژگیهای سنگ شناسی و فسیل شناسی رسوبات آن ناحیه است.
رخساره به مجموعه خواص و صفات رسوبی از قبیل نوع سنگ ، کانی‌های دربردارنده ، ساختمانهای رسوبی لایه بندی ، فسیلهای در بردارنده و امثال آن که معرف
رسوبگذاری در محیط خاص است گفته می‌شود.
بطور خلاصه رخساره عبارتست از مجموعه صفات سنگ شناسی و بیولوژیکی یک سنگ که در نتیجه رسوبگذاری محیط خاصی حاصل شده باشد. رخساره‌ها را ممکن است بر حسب محیط تشکیل ، نوع سنگ و یا فسیلهای در بردارنده تقسیم بندی نمود. محیطهایی که در محل برخورد خشکی و
دریا قرار دارند، دارای مشخصات رسوبی هستند که از اختلاط رسوبات دریایی و خشکی تشکیل شده‌اند که به اختصار توضیح داده خواهد شد.
محیطهای کرانه‌ای
قسمتی از منطقه ساحلی که بین جذر و مد قرار دارد، محیط کرانه‌ای گفته می‌شود. حد بالایی از بالاترین حد امواج شروع می‌گردد. ولی حد پائینی آن مشخص نیست. در این محیط عمل رسوبگذاری بوسیله سه عامل مهم فیزیکی ، شیمیایی و بیولوژیکی انجام می‌گیرد. رسوبات کرانه‌ای از موادی که اندازه آنها بین
رس تا قلوه سنگ درشت متغیر است، تشکیل می‌گردد. این قبیل رسوبات معمولا بطور کلی دارای صدفهای شکسته شده است.
بطور کلی چنین ته نشستهایی را
رسوبات کلی می‌نامند. معمولا نوع رسوبات قلوه سنگی در فاصله چند متری تغییر می‌کند. اغلب مواد درشت تر و سنگین تر در قسمتهای بالایی ساحل ته نشین می‌گردد.
امواج دریا ، شنها و
صدفها را از قسمتهای کم عمق به ساحل آورده و فقط مقدار کمی از این مواد ممکن است رسوبات دایمی را تشکیل دهد. دانه‌های قلوه سنگی و ماسه‌ای در این محیط تا حدود زیادی مدور بوده و کمتر به صورت زاویه دار دیده می‌شود.
رنگ رسوبات کرانه‌ای بر حسب دارا بودن مواد خارجی روشن تا تیره است. ساختمان ریپل مارک یکی از علائم مشخصه
رسوبات کرانه‌ای است. اثرات پا (ردپا) و کشیده شدن بدن موجودات دریایی و خشکی که برای تغذیه به ساحل آمده و ازبین رفته‌اند و همچنین شیارهای ایجاد شده بوسیله
کرمهای حلقوی و سایر موجودات بر روی ته نشستهای کرانه‌ای از دیگر اختصاصات این نوع محیطهای رسوبی است.
محیط کولابی حاشیه‌ای
چنانچه امواج دریا نقاط ساحلی را شکسته و سدی ساحلی ایجاد نماید که در پشت آن آبها تجمع نماید،
کولاب تشکیل می‌شود. همچنین کولابها ممکن است از طریق ایجاد سدهایی در امتداد خلیج یا در طول سواحل مسطح و دلتایی که بخشی از آنها بوسیله دریا فرا گرفته شده ایجاد گردد. آب کولابها بستگی به تغذیه آب رودخانه ، دریا و میزان تبخیر دارد و ممکن است شیرین ، شور و یا خیلی شور باشد که در هریک از این حالات جانداران متفاوتی در آن زندگی می‌کنند.
رسوبات کولابی شامل رسوبات شنی ، رسی آهکی ، رسوبات نوع دریایی و تورب (زغال نارس) است.
رسوبات شنی اغلب بوسیله رودخانه‌ها و
رسوبات آهکی از طریق فعالیت حیاتی و به صورت شیمیایی (تبخیر آب کولابها) ته نشین می‌گردد. چینه بندی رسوبات ته نشین شده در کولابها به علت آرامش عمومی آب ، منظم و صاف است. البته در دهانه رودخانه ممکن است چینه بندی به صورت مورب تشکیل شود. به علت عمق کم ریپل مارکهای موجی و اثرات امواج ممکن است در این رسوبات وجود داشته باشد. وسعت رسوبات کولابی اغلب محدود بوده و هیچگاه توسعه زیاد ندارند.
محیط دلتاها
در جمعی که آب رودخانه‌ها وارد آبهای دائمی مانند دریا ،
دریاچه و
خلیج‌ها می‌شود. سرعت آن ناگهان کاهش می‌یابد و در نتیجه مقدار زیادی از موادی که با خود حمل کرده در مدخل دلتا ته نشین می‌کند.
رسوبات دلتایی از ته نشستهای خشکی و آبی تشکیل می‌گردد. از نظر شکل ظاهری رسوبات دلتایی از سه بخش تشکیل شده است.
- بخش فوقانی :
این بخش بطور افقی قرار گرفته است و رسوبات این بخش اغلب از مواد آلی ، رس ، سیت و ماسه تشکیل شده‌اند. در قسمتی از این بخش که به طرف دریا قرار گرفته معمولا رسوبات ماسه‌ای و رس که دارای جورشدگی ضعیف تا متوسط است، می‌پوشاند.
- بخش طبقات متمایل :
طبقات متمایل به طرف خارج و پایین بخش فوقانی امتداد دارد. شیب این طبقات در حوضه‌های کوچک که امواج و جریانهای آب ضعیف است، دارای شیب تند بوده و به خوبی از طبقات بالایی قابل تشخیص است. ولی در حوضه‌های بزرگ که امواج جریانهای آب قوی است، شیب این طبقات کم و با اختلاف جزئی با طبقات فوقانی ارتباط دارد.
- بخش طبقات زیرین یا کف دلتا :
چون رسوبگذاری قسمت زیرین در فاصله بیشتری از ساحل تشکیل می‌شود، کمتر شسته شده و بعلاوه اغلب دریایی هستند. لایه‌های زیرین مانند قسمت فوقانی بطور افقی ته نشین می‌گردند.
محیط خلیج دهانه‌ای
خلیج دهانه‌ای بخشی از مسیر انتهایی رودخانه است که تحت تاثیر
جذر و مد قرار می‌گیرد. در این بخش تاثیر جذر و مد بیشتر از تاثیر جریانهای رودخانه است. چون رسوبات خلیج دهانه‌ای در ستونهای زمین شناسی به مقدار بسیار کم یافت می‌شود.
محیطهای باتلاقی
محیطهای باتلاقی به حوضه‌های بسته‌ای اطلاق می‌گردد که دارای گیاهان باتلاقی و رسوبات نرم ته نشین شده می‌باشد.
مباحث مرتبط با عنوان
