مقدمه
امروزه در حدود 4/3 سطح زمین بوسیله
دریاها پوشیده شده است. در گذشته سطح دریاها از این هم تجاوز مینموده است. اکثر رسوبات باقیمانده قدیمی از نوع
رسوبات دریایی هستند. بررسی تاریخ تحولات زمین مستلزم کسب اطلاعات کافی از
محیطهای دریایی و رسوبات آنها است. همزمان با پیشرفت علم و تکنولوژی ، کاوشهای زیادی در
اقیانوسها صورت گرفته و اطلاعاتی از رسوبات کف دریاها کسب شده است.
بطور کلی محیطهای دریایی را به روشهای مختلفی تقسیم بندی نمودهاند که مهمترین آنها شامل تقسیم بندی محیط دریایی بر اساس شکل شناسی ، تقسیم بندی دریایی بر اساس عمق ، تقسیم بندی محیط دریایی بر اساس محیط زیست موجودات زنده و تقسیم بندی محیط دریایی بر اساس گسترش انواع رسوبات است.
تقسیم بندی محیط دریایی بر اساس شکل شناسی
کف اقیانوسها را بر اساس شکل به قسمتهای مختلف تقسیم میکنند.
فلات قاره (Continental Shelf)
فلات قاره قسمتی از کرانه دریا است که شیب ملایم به طرف سراشیبی قارهای (قسمت مرکزی دریا) دارد. عمق متوسط این قسمت از
دریا در حدود 200 متر است. فلات قارهای تقریبا 7.6 درصد از سطح دریاها را میپوشاند و پهنای آن از چند کیلومتر تا صدها کیلومتر از دریایی به دریای دیگر فرق میکند.
شیب قارهای (Continental Slope)
شیب قارهای قسمتی از کف اقیانوسها و دریاها از عمق 200 تا 2000 متر را شامل میشود. شیب این قسمت بین 3.5 تا 7.5 و حتی به 15 درجه میرسد. سطح این قسمت از دریاها بسیار ناهموار است. شیب قارهای در حدود 15% سطح دریاها را میپوشاند.
کف اقیانوسها (Ocean Floor)
این قسمت از اقیانوسها بین 2000 تا 6000 متر قرار دارد. منطقه کف اقیانوسی بیشترین سطح اقیانوسها را شامل میشود. 76.2 درصد مساحت اقیانوسها در این قسمت قرار دارد. شیب کف این قسمت بسیار کم و در حد دقیقه است. ستیغ کف اقیانوسی (Mid- Ocean Ridge) یا پشتههای کف اقیانوسی که از
سنگهای آتشفشانی تشکیل یافته ، در این قسمت قرار دارد. قسمتهای عمیق تر از 6000 متر به نام نقاط فرو رفته تراف یا کافت (Trought) نامیده میشود. این منطقه از اقیانوسها فقط 1.2 درصد مساحت اقیانوسهای بزرگ مانند
اقیانوس اطلس را شامل میشود.
تقسیم بندی محیط دریایی بر اساس عمق
- منطقه ساحلی :
منطقه محصور شده بین جذر و مد دریا را منطقه ساحلی میگویند.
- منطقه عمیق (Bathyal Zone) :
این منطقه بین 200 تا 1000 متر از عمق دریا را شامل میگردد.
- منطقه خیلی عمیق(Abyssal Zone) :
این منطقه شامل قسمتی از دریا است که بین اعماق 1000 تا 2000 متر و بیشتر واقع است.
تقسیم بندی محیطهای دریایی بر اساس محیط زیست
با توجه
محیط زیست موجودات زنده دریایی ، محیطهای دریایی را به مناطق نبتیک (Bentic) و پلاژیک (Pelagic) تقسم میکنند.
محیط نبتیک
محیط نبتیک شامل تمام کف اقیانوسها از قسمت ساحلی تا اعماق زیاد است. محیط نبتیک خود از دو منطقه کم عمق و عمیق تشکیل شده است. محیط کم عمق محل زندگی موجودات کفزی (Benthos) به صورت ثابت یا با حرکت کم مانند
مرجانها ،
اسفنجها و حیوانات حفار ساحلی است. در قسمت عمیق که از عمق 200 متر شروع میشود، نسبت موجودات حیاتی کمتر شده اما
موجودات بی هوازی بیشتر در این قسمت دیده میشوند.
محیط پلاژیک
این محیط شامل تمام حجم آب دریاها است و به قسمتهای زیر تقسیم میشود.
- منطقه اپی پلاژیک (Epipelagic Zone) :
این منطقه در سطح آب تا عمق 200 متر را شامل میشود. در این منطقه جانوران شناگر ارادی (Nectons) و شناوران غیر ارادی و غوطه ور مانند پلانکتنها (Planktns) که در تمام زندگی خود بدون بستگی به حفر دریا زیست میکنند، دیده میشوند.
- منطقه باتی پلاژیک (Bathypelagic) :
از عمق 200 تا 1000 متر را شامل میگردد.
- منطقه مزوپلاژیک (Mesopelagic) :
از عمق 1000 تا 20000 متر را شامل میشود.
- منطقه ابی سالوپلاژیک (Abyssalopelagic) : br> این منطقه قسمتهای عمیق دریا که پایین تر از 2000 متر است را در بر میگیرد.
تقسیم بندی محیط دریایی بر اساس نوع رسوبات
محیط دریایی را از نظر نوع رسوبات میتوان به مناطق زیر تقسیم نمود.
محیط بین جذر و مد
این منطقه بین حد جذر و مد دریا را فرا میگیرد. رسوبات این ناحیه از نوع
رسوبات تخریبی حمل شده از خشکی شامل قطعه سنگها ، قلوه سنگها ، ماسهها ، گلها و مقداری
مواد آلی است.
منطقه کم عمق
از حد جذر و مد تا عمق 200 متر را شامل میشود. رسوبات این منطقه مخلوطی از مواد درشت تا ریز دانه حاوی
صدف و بقایای
جانوران دریایی است.
منطقه نیمه عمیق
این منطقه از عمق 200 تا 2000 متر گسترش دارد. این رسوبات شامل رسوبات تخریبی دانه ریز همراه با مقدار کمی از بقایای پلانکتونها مانند گلهای آبی رنگ ، روزنه داران و
آهک است. همچنین حوزههای اسکلت مرجانها ، صدف نرمتنان ،
خار پوستان و روزنه داران در این رسوبات دیده میشود.
سطح عمیق
منطقه عمیق تر از 10000 متر را شامل میگردد. اغلب رسوبات این قسمت از نوع رسوبات شیمیایی از جمله آهک و
مارن (مخلوط آهک و رسی) ،
رسها و
خاکسترهای آتشفشانی تشکیل شده است. سنگهای آذرین قلیایی نیز در مجاورت و یا در بین سنگهای رسوبی دیده میشود.
مباحث مرتبط با عنوان
