آشنایی
سنگهای گرانیتی معمولی‌ترین سنگهای پلوتونیک در
نواحی قاره‌ای هستند و بزرگترین باتولیتهای جهان را نیز همین سنگها تشکیل می‌دهند. اغلب این سنگها فلسیک هستند. اغلب
گرانیتوییدها به صورت مذابهای پوسته‌ای تشکیل شده‌اند. به‌علاوه ، گرانیتوییدها قسمت «آذرینی» اغلب کمپلکسهای میگماتیتی را تشکیل می‌دهند.
حداقل 20 درصد مقدار کانیهای فلسیک در تمام سنگهای گرانیتی ،
کوارتز است. اغلب سنگهای گرانیتی ،
ساب سولووس هستند. بنابراین فلدسپات غنی از
پتاسیم (ارتوکلاز یا میکروکلین) و پلاژیوکلاز ، به صورت بلورهای جداگانه و مجزا تظاهر می‌کنند. گارنیتوییدهای هیپرسولروس فقط در فشارهای پایین یا فشارهای بالا تحت شرایط بسیار خشک تشکیل می‌شوند و به جای اینکه دارای پلاژیوکلاز و فلدسپات پتاسیک بطور مجزا باشند، دارای مزوپرتیت هستند.
در شرایط فشار پایین ، معمولا همرشدیهای گرانوفیری گسترش می‌یابند و سنگ را گرانوفیر می‌نامند. معمولا به‌همراه کانیهای فلسیک ، هورنبلند ، بیوتیت و موسکویت نیز وجود دارد. همچنین پیروکسن و یا فایالیت و نیز کردیریت و
گارنت یافت می‌شوند. کانیهای فرعی موجود در این سنگها مشتمل‌اند بر
آپاتیت ،
زیرکن ،
تیتانیت ،
آلانیت ،
مونازیت ،
تورمالین ،
توپاز و اکسیدهای اپاک آهن - تیتانیم.
تقسیم‌بندی گرانیتوییدها بر اساس مواد تشکیل‌دهنده
- گرانیتوییدهای نوع I :
این سنگها از ذوب سنگهای آذرین زیر پوسته یا رسوبات نابالغ حاصل از سنگهای آذرین حاصل می‌شوند و دارای نسبت K/Na پایین ، Ca بالا و حالت اکسیداسیونی قوی می‌باشند. کانی شناسی آنها شامل هورنبلند ، پیوتیت قرمز یا قهوه‌ای و یا سبز ، تیتانیت ، احتمالا آلانیت و مانتیت و گاهی اوقات همراه با ایلمنیت است.
- گراینیتوییدهای نوع S :
از مواد رسوبی که در آنها نسبت K/Na بالا ، کلسیم و سدیم پایین ، آلومینیوم بالا و حالت اکسیداسیونی ضعیف است، حاصل شده‌اند. از این رو این سنگها حاوی بیوتیت قرمز - قهوه‌ای ، مونازیت به جای آلانیت و تیتانیت ، موسکویت ، احتمالا کردیریت و گارنت و ایلمنیت هستند و در عوض هورنبلند و ماتیتیت ندارند. ویژگی‌های پر آلومین بودن این سنگها حکم می‌کند که سیلیمانیت یا آندالوزیت وجود داشته‌باشد و احتمالا گزنولیتهای پلیتی و توپاز و تورمالین نیز یافت می‌شوند.
- گرانیتوییدهای نوع A :
سنگهایی هستند که از Zr ، F ، Na+K غنی‌اند و در عوض از لحاظ Al و Ca فقیرند و همچنین نسبت بالایی از Fe/Mg دارند. از نظر کانی شناسی وجود میکاهای غنی از آهن ، آمفیبولها ، پیروکسنها و در انواع پرآلکالن ، آمفیبولهای آلکالن مشخصه آنهاست. از دیگر مشخصات عمومی این سنگها می‌توان به همرشدی گرانوفیری ، وجود فلوئوریت و نیز فراوانی کانیهای زیرکونیم‌دار اشاره کرد.
نحوه تشکیل این سنگها را به ذوب سرزمینهای گرانولیتی که قبلا تحت تاثیر ذوب بخشی قرار گرفته‌اند و یا به تفریق اولیه ماگمای بازالتی آلکالن نسبت می‌دهند. در یقین منشا گرانیتوییدهای نوع -A ، منشا فلوئور موضوع بسیار مهمی است.
- گرانیتوییدهای نوع M :
زیرگروهی از گرانیتوییدهای نوع -I محسوب می‌شوند و فقط در جزایر قوسی اقیانوسی یافت می‌شوند. این نوع سنگها از گوشته و احتمالا از پوسته اقیانوسی فرورانده شده حاصل شده‌اند و توسط کانی‌هایی همچون هورنبلند ، بیوتیت ، پیروکسن ، گزنولیتهای آذرین بازیک ، نیز فلدسپات پتاسیک مشخص می‌شوند.
ساختها و بافتهای مشخص
گرانیتوییدها نسبت به تغییر شکل بسیار حساسند و در اغلب گرانیتوییدهای کنیسی ، نوارهایی از
کوارتز مشاهده می‌شود که در اطراف فنوکریستهای خرد شده فلدسپات ، حالت خمیدگی پیدا کرده‌اند. فرآیندهای جریانی اولیه یا
استرین ثانویه باعث ردیف شدن فلرسپاتها می‌گردد.
لایه‌بندی آذرینی فازها نسبتا نادر است ولی در کمپلکسهای میگماتیت ، چنین لایه‌بندی را می‌توان در گرانیتوییدها دید.
یکی از مشخصات گرانیتوییدهای نوع S ، وجود
گزنولیتهای متاپلیتی است و احتمالا زیرکن‌های گرد شده بقایای دیرگداز
رسوبات مادر هستند. انواع M و I نیز با مواد گزنولیتی آذرین مشخص می‌شوند. گرانیتوییدهای نوع S را گرایزن و پگماتیتهای غنی از
توپاز ،
تورمالین ، میکای غنی از
لیتیم و
کانیهای قلع و
تنگستن همراهی می‌کنند. کلریتیزاسیون بیوتیت و هورنبلند و سریسیتیزاسیون و دگرسانی فلسپاتها به
کانی رسی باعث دگرسان شدن گرانیتوییدهای می‌شود.
مباحث مرتبط
