مقدمه
تقویم به هر کدام از روشهایی اطلاق میشود که برای نگهداشتن حساب روزها بکار گرفته میشوند. تقویم مجموعه قواعدی را گویند که بتوان شرح وقایعی را به ترتیب زمانی و گاهشماری بر آن مبنأ ، بنا نهاد. در محل ، تقویم ممکن است بصورت یک جدول ، یک کتاب و یا یک سری از صفحات باشد که نشانگر روزهای هفته ، ماهها و گاهی شماره ترتیب روز در سال باشد. کاهش یک تقویم اطلاعات بیشتری را شامل میشود، مثل تاریخ تعطیلیها و وقایع تاریخی و همچنین اطلاعات نجومی مانند
اهله قمر ،
طول روز ، ساعتهای طلوع و غروب خورشید ،
خورشید و
ماه گرفتگی و
جذر و مد.
انواع تقویم
سه نوع اصلی تقویم توسط
شبر وضع شده است. این سه تقویم عبارتند از:
تقویم قمری ،
تقوین شمسی و
تقویم قمری شمسی که بر اساس اهله قمر و
حرکت سالیانه ظاهری خورشید استوارند.
تقویم قمری
قدیمیترین نوع تقویم و متداولترین آن درقدیم ، تقویم قمری است. در این تقویم ماه عرضی تقریبا همان قمری واقعی و اولین روز هر ماه عرضی تقریبا روزی است که
ماه نو ، حادث میشود. یک شخص بیسواد که قادر به خواندن تقویم نباشد، بسادگی از روی اهله قمر میتواند با تقریب خوبی تاریخ روز در ماه را بداند. در تقویم قمری ماه شمسی ملاک عمل نیست و برای اینکه طول ماههای قمری عدد صحیح باشد و مطابقتی بین ماهها بوجود آید، یک راه حل قدیمی این بود که ماههای قمری عرضی را بجای 5306/29 روز ، یک درمیان 29 روز بگیرند. بدین ترتیب طول متوسط ماه قمری 5.29 روزمیشد و این به مقدار 0306/0 روز از طول متوسط ماه قمری کمتر بود. بعدها تقویم قمری عموما به 12 ماه قمری در یکسال قمری 354 روزه تبدیل شد و بدین ترتیب ، سال قمری به اندازه (روز 3672/0=0306/0×12) از دوره اهله قمر عقب میماند.
یک راه نسبتا دقیق برای جبران این اختلاف ، اضافه کردنه یک روز به تقویم در هر دوره سه ساله بود. راه حلهای مشابه ، در میان افزودن سه روزبه تقویم ، در هر هشت سال یا هفت روز در هر نوزده سال و یا یازده روز هر هر سی سال بوده است. تمام این راه حلها بکار گرفته شدهاند و آخرین آنها یعنی در میان افزودن یازده روز در هر 30 سال ، در بین مسلمانان رواج دارد. انتخاب سال معین برای افزودن روزها در تقویم ، تقریبا اتفاقی بوده و روزها معمولا به آخرین ماه کوتاه سال اضافه میشده که بتوان بسادگی آن را بخاطر آورد.
تقویم اسلامی یکی از تقویمهایی قدیمی است که دارای 12 ماه قمری 29 یا 30 روزه بوده و هیچ ماهی به عنوان میان افزون به آن اضافه نمیشود و کوششی برای انطباق آن با سال شمسی صورت نمیگیرد. در نتیجه تعطیلات مختلف در طی یک دوره 33 ساله ، در تمام فصول گردش میکند. برای انطباق آن با طول واقعی ماههای قمری ، هر سی سال 11 روز به آن اضافه میشود روز مذهبی مسلمین در غروب روز قبل از روز عرضی آن شروع میشود. سالهای قمری مسلمین از هجرت حضرت محمد صلیاللهعلیهوآلهوسلم ازمکه معظمه به مدینه ، در روزجمعه شانزدهم ژوئیه 622 میلادی آغاز میشود.
تقویم قمری شمسی
زمانی که طول مدت یک سال شمسی در 25/365 روز معلوم شد، جستجو برای یک ارتباط دقیق بین سال شمسی و ماههای قمری آغاز گشت. مسأله این بود که چگونه ، با بهترین روش ، بین سال قمری(که تقریبا 11 روز از سال شمسی کوتاهتر است) وسال شمسی ارتباط ایجاد شود. یکی از اولین راه حلها ، اضافه کردن یک ماه به سال قمری در هر دوره سه ساله بود. راه حل دیگر برای ایجاد برابری اضافه کردن سه ماه به 8 سال قمری و یا 7 ماه 3 19 سال قمری استد که این تعدیل ، به ترتیب برابر یک دوره 8 ساله و یا 19 ساله شمسی است و دوره 19 ساله به دوره
متونیک (
Metonic) موسوم است که اسم آن از نام منجم یونانی ، متون (433 قبل از میلاد) گرفته شده است. متون کشف کرد که در هر دوره 19 ساله شمسی ، 235ماه قمری وجود دارد. هر دو دوره 8 ساله و دوره متونیک ، توسط یونانیان بکار گرفته شده است. دوره 19ساله متونیک تا حدی دقیق است و هنوز در محاسبات تقویم کلیسایی بکار گرفته میشود.
تقویم شمسی
درحال حاضر تقویم قمری در بین بسیاری از ممالک رواج ندارد. به منظور انطباق بیشتر ماههای عرضی در سال شمسی ، کاربرد قمری مورد توجه قرار نمیگیرد. تعداد ماهها ، به همان 12 ماه در سال محدود شده ، اما دیگر ماهها قمری نیستند و
فازهای ماه در هر روزی از ماه عرضی ممکن است اتفاق افتد. فقط طول2422/365 روز به عنوان طول متوسط سال شمسی مبنای کار تقویم شمسی است. جزء 2422/0 تقریبا نزدیک به کسر 25/0 است. بنابراین سال 365 روزه شمسی بکار میرود و هر چهار سال یک روز به عنوان جبران جزء 25/0 به سال اضافه میگردد. سالی که یک روز به آن اضافه میشود به
سال کبیسه (
Leap Year) موسوم است.
این راه حل همان راه حلی است که در
تقویم جولینوسی (
Julian Calender) بکار گرفته شده است. این تقویم را ژولیوس سزار درست کرد و پاپ گرگوری13 اصلاحاتی در آن به عمل آورد و تا امروز در میان اروپائیان معمول و به نام
گرگوری شناخته شده است. اماچون کسری که میبایست جبران شود 2422/0 است و نه 25/0 ، لذا افزودن یک روز در هر چهار سال ، به اندازه تفاوت 25/0 و 2422/0 یعنی 0078/0 روز در سال و یا در حدود 3 روز در هر چهار قرن اضافه میآید.
تقویم جولیوسی
اصلاح تقویم رومیان توسط ژولیوس سزار عملی شد. او منجم یونانی به نام
سوس جنز (
Sos igenes) را به عنوان مشاور بکار گرفت. تقویم در سال 46 قبل از میلاد تغییر پیدا کرد که به نام سال پایانی در هم بر همی نامیده شد. اول از همه ، تصمیم گرفته شد که اعتدال بهاری روز254 ماه مارس باشد و برای این منظور 85 روز به سال 46 قبل از میلاد اضافه شد. طول سال در 365 روز باعث قرار داده شد، گر چه آنها میدانستند سال شمسی 25/365 روزبه طول میانجامد و همچنین میدانستند که با اضافه کردن هر چهار سال یک روز ، سال با حدوث فصول تطبیق میکند. یک روزه که به آخر ماه فوریه اضافه میشد، مطابق آنچه که امروزه صورت میگیرد، انجام نمی گشت، بلکه بعد از 24 فوریه اضافه میگردید. در اصطلاح جولیوس ، روز اول ژانویه ، به عنوان شروع کارکنسولها در روز اول سال تعیین گردید. بنابراین روز اول ژانویه سال 45 قبل از میلاد ، شروع تقویم جولیوس است. نسلهای جولیوسی با طول 365 روز و شش ساعت ، در حقیقت از سال شمسی با طول 2422/365 روز بلندتر است. تفاوت به 0078/0 روز در سال و یا در حدود 3 روز در هر چهار قرن میرسد.
تقویم گرگوری (Gregorian Calender)
تقویم جولیوسی با مرور زمان دچار اشتباه شد، بدین ترتیب که عید پاک (برابر عید فطر یا عید فصح یهود که مسیحیان این عید را به یادبود برخواستن حضرت عیسیعلیهالسلام از مردگان جشن میگیرند) که یک عید بهاری است، نهایتا میتوانست به وسط تابستان بیفتد. در زمان پاپ گرگوری 13 در اواخر قرن 16 میلادی میزان اختلاف تقویم جولیوس به ده روز بالغ شد، اعتدال بهاری سال 1582 به یازدهم مارس افتاد، چنانچه طول سال شمسی کمتر از 25/365 روز بود.
در این زمان طول واقعی سال شمسی شناخته شد و پاپا گرگوری در مطابقت با آن ، تقویم را اصلاح کرد. او ده روز از سال 1582 میلادی کم کرد، تا اینکه از سال بعد ، اعتدال بهاری دوباره به 21 مارس بیفتد. روز بعد از پنج شنبه چهارم اکتبر ، 1582 به جمعه پانزدهم اکتبر تبدیل شد (تداوم روزها تغییر داده شد و روز جمعه به جای خود باقی ماند). با این تغییر تقویم جولیوسی که تغییر نکرده بود، مرتبا ، تقویم گرگوری اختلاف بیشتری پیدا میکرد. گرگوری برای رفع اختلاف بین سال شمسی و تقویم جولیوسی ، قانونی وضع کرد که هر چهار صد سال سه روز از سال کم گردد. برای این کار چنین وضع شد که سالهایی که شماره آنها به دو صفر ختم میشود
سال کبیسه به حساب نیایند مگر آنکه دو عدد سمت چپ آنها بر عدد چهار قابل تقسیم باشد.
یک نابرابری دیگری باقیماند، که سال گرگوری بدین ترتیب 2425/365 روز میشود و بنابراین به اندازه 0003/0 روز از سال شمسی بلندتر است. این اضافه ، در هر ده هزار سال به سه روز بالغ میگردد و اما در چنین مدت درازی عوامل دیگری وارد میشوند. طول سال شمسی دارای تغییرات بسیار کندی است و طول آن تغییر میکند. قانون مربوط به این تغییر کاملا شناخته شده نیست. به علاوه حرکت وضعی زمین به دور محور چرخشی آن دستخوش تغییرات است که بعضی از آنها قابل پیش بینی است. تمام کشورها بلافاصله اصلاحات گرگوری را بکار نیستند. در حال حاضر کلیه کشورها تقویم گرگوری را حداقل برای منظور رسمی قبول کردهاند.
مباحث مرتبط با عنوان