لفظ مفرد بر اساس حصر عقلی بر سه قسم است:
اسم
لفظ مفردی است که به خودی خود و به تنهایی دارای معنی مستقلی باشد؛ بدون این که بر زمان
دلالت کند.
مانند الفاظ "پسر"، "میز"، "سنگ"، "درخت"، "علی" و ... که از شنیدن هر یک از این الفاظ، معنایی کامل در ذهن ما پدید می آید.
به عبارت دیگر، اسم، لفظی است که:
به تنهایی بر یک معنای مستقل دلالت دارد و فاقد شکل و هیاتی است که حاکی از نسبت زمانی باشد.
کلمه
لفظی است که به خودی خود و به تنهایی بر معنی مستقلی دلالت کند و زمان آن معنی را نیز برساند.
مانند لفظ "رفت" که بر رفتن کسی در زمان گذشته دلالت دارد.
و مانند "می رود" که بر رفتن فاعلی در زمان حال یا آینده دلالت می کند.
کلمه در اصطلاح
منطق، تقریبا با "فعل" در
ادبیات یکی است؛ گرچه اختلاف هایی میانشان وجود دارد.
بنابراین کلمه را می توان اینگونه تعریف کرد:
کلمه، لفظ مفردی است که با ماده خود بر یک معنای مستقل و با هیات و شکل خود، بر نسبت زمانی و تام آن به یک فاعل غیر معین، دلالت دارد.
ادات
لفظی است که به خودی خود و به تنهایی، هیچ معنی مستقلی ندارد. مانند الفاظ "به"، "از"، "در"، "بر" و ... که هیچ یک به تنهایی، معنایی ندارند.
وجه تسمیه ادات، این است که این قبیل الفاظ، در واقع آلت و وسیله ترکیب بعضی الفاظ با دیگر الفاظ می باشند و تنها بر نسبت میان دو چیز دلالت دارند. (ادات به معنی وسیله و آلت است.)
ادات تقریبا با آنچه در ادبیات، "حرف" می نامیم، یکی است؛ گرچه میانشان اختلاف اندکی وجود دارد.
در زمینه تفاوت اقسام لفظ مفرد در منطق با اقسام کلمه در ادبیات، بنگرید به:
خلاصه مطالب
- لفظ(بر اساس این که بر یک چیز دلالت کند یا بر بیش از یک چیز)، تقسیم می شود به:
امر (فرمان به انجام کار) (بیا!)
نهی (نهی از انجام کار) (نرو!)
استفهام (پرسش) (آیا می آید؟)
تمنی (آرزو) (ای کاش برنده می شدم.)
ندا (صدا کردن) (ای محمد!)
تعجب (چقدر جهان شگفت انگیز است!)
عقد و ایقاع (این خانه را اجاره دادم.)
مرکب ناقص تقییدی وصفی (خانه زیبا)
مرکب ناقص تقییدی اضافی (خانه حسین)
در این زمینه همچنین بنگرید به:
منابع
- الهدایه، صفحه 5
- منطق مظفر، جلد1، صفحه 88
- کلیات منطق صوری، صفحه 80