| معمولا برای جلوگیری از اثرات زیانبار خاکهای شور و قلیا ، آنها را به راههای مختلف اصلاح می‌کنند تا گیاهان مختلف قادر به تحمل این خاکها باشند. |
دید کلی
تجمع املاح در خاک ، تاثیر عمده‌ای بر روی خواص فیزیکی و شیمیایی رس و هوموس داشته ، کمیت و کیفیت جامعه نباتی عالی و پست خاک را تعیین می‌کند. اغلب ، وجود املاح سدیم ، موجب انتشار ذرات رس و هوموس شده ، لایه یا افق بسیار متراکمی در زیر خاک تشکیل می‌شود که مانع عبور آب و هوا به ریشه نباتات می‌شود. املاح موجود در خاک ،
فشار اسمزی محلول خاک را افزایش داده ، بدین ترتیب قدرت جذب آب را توسط گیاهان کاهش می‌دهند. از طرفی تعادل یونی را به هم زده ، در بعضی مواد ، مانند
املاح بر برای گیاهان سمی هستند. محصول گیاهان مزروعی در مناطق شور قلیایی ناچیز و کمیت و کیفیت محصول نیز قابل توجه نیست. این گیاهان در مقابل امراض و آفات نیز مقاومت کمتری دارند.
چگونگی رشد گیاهان در خاکهای هالومورفیک
در خاکهای شور و شور _ قلیا که
PH آنها کمتر از 8.5 است، صدمات وارده به گیاهان از غلظت زیاد نمک در محلول خاک ناشی می‌شود. سلولهای گیاه در محلولهای نمکی ،
آب خود را از دست داده ، به اصطلاح
پلاسمولیزه می‌شوند. این پدیده از این امر ناشی می‌شود که حرکت آب طبق خاصیت
اسمز از محیط رقیق‌تر داخل سلولی به محیط غلیظ خارج صورت می‌گیرد. شدت وقوع این پدیده به عواملی مانند نوع نمک ، نوع سلول گیاهی و
شرایط فیزکی خاک بستگی دارد.
محیط خاکهای قلیای با
سدیم زیاد به سه طریق روی گیاه اثر نامطلوب بر جای می‌گذارد:
- اثرات مضر قلیائیت زیاد ، تحت تاثیر غلظت های بالای کربنات و بی‌کربنات سدیم.
- اثرات سمی یونهای بی‌کربنات ، OH و ...
- اثرات مضر سدیم روی متابولیزم و تغذیه.
این آثار نه تنها در خاکهای قلیایی ظاهر می‌شوند، بلکه در خاکهای شور و قلیایی که نمکهای خنثای آنها شسته شده‌اند، نیز آشکار می‌گردند.
اصلاح و اداره خاکهای شور و قلیایی
معمولا برای جلوگیری از اثرات زیان‌آور خاکهای شور و قلیایی به سه طریق مختلف با این خاکها رفتار می‌شود: روش اول از میان بردن این نمکها است. روش دوم تبدیل نمکهای مضر به نمکهای کم‌ضررتر می‌باشد. روش سوم را می‌توان
کنترل نامید. در دو روش اول ، هدف ، دفع نمکها و یا تغییر و تبدیل آنها است، در حالی‌که در روش سوم ، نحوه اداره خاک و عملیات کشاورزی را طوری تنظیم می‌کنند که نمک بطور یکنواخت در تمام خاک پخش شده ، از تمرکز غلظت زیاد نمک در یک نقطه جلوگیری شود.
دفع نمک
معمول‌ترین راههای خروج نمک از خاک دو نوع است: زهکشی زیرزمینی و شستشوی خاک. بکار بردن این دو طریق تواما ، یعنی شستشوی خاک پس از گذاردن زهکشها در آن ، موثرترین و رضایت‌بخش‌ترین وسیله برای دفع نمک از خاک است. نمکهایی که از طریق بارندگی یا آبیاری وارد محلول خاک می‌شوند، از طریق زهکشها خارج می‌گردند.
اصلاح خاکهای شور و قلیایی موقعی موثر است که آب بکار رفته دارای نمک زیاد ، ولی سدیم کم باشد، زیرا استفاده از آبهای کم‌نمک ، ممکن است به‌علت دفع نمکهای خنثی مساله قلیائیت را حادتر نماید. خروج نمکهای خنثی ، درصد سدیم قابل تعویض را در خاک بیشتر نموده ، در نتیجه باعث افزایش غلظت یون
-OH در محلول خاک می‌شود. این پدیده نامطلوب را می‌توان با تبدیل کربناتها و بی‌کربنات سدیم به سولفات سدیم دفع کرد. این امر را می‌توان با اضافه کردن سولفات کلسیم یا ژیپس به خاک قبل از شستشو انجام داد.
تبدیل نمکها
اضافه کردن ژیپس (
) به خاک سبب تبدیل کربناتها و بی‌کربنات سدیم به سولفات می‌شود. برای این کار معمولا چندین تن در هکتار ژیپس لازم بوده T برای تسریع واکنشهای مربوط می‌بایست خاک به حالت مرطوب نگهداری شود و ژیپس با خاک مخلوط شود. واکنش سولفات کلسیم با کربنات سدیم و سدیم قابل تعویض طبق فرمولهای زیر صورت می‌گیرد:
اضافه نمودن
گوگرد نیز سبب اصلاح این خاک می‌شود. گوگرد پس از اکسیده شدن تبدیل به
اسید سولفوریک شده ، این اسید نه تنها نمکهای کربنات را به سولفات تبدیل می‌کند، بلکه با کاهش PH از شدت قلیائیت خاک می‌کاهد.
کنترل
روش سوم اصلاح خاکهای شور و قلیا ، روش کنترل است. یکی از راههای کنترل اثرات زیان‌آور نمک ، کاهش میزان تبخیر از خاک است. این امر نه‌تنها باعث حفظ رطوبت در خاک می‌شود، بلکه از انتقال نمک از لایه‌های تحتانی خاک به منطقه رشد ریشه جلوگیری می‌کند. در کشاورزی آبیاری باید از بکار بردن آب زیاده از حد خودداری نمود، مگر اینکه این امر برای شستشوی نمک لازم باشد. آبیاری کم ولی متناوب ، روش مفیدی است، زیرا غلظت نمک در خاک را در حد نسبتا پایینی حفظ می‌کند.
زمان آبیاری نیز برای خاکهای شور بخصوص در فصل کاشت حائز اهمیت زیاد است. به‌علت حساس بودن شدید جوانه‌ها به نمک ، آبیاری قبل و بعد از کاشت ، امر لازمی محسوب می‌شود. گیاهان پس از رشد کافی ، تحمل بیشتری نسبت به نمک پیدا می‌کنند. کشت گیاهان مقاوم به شوری مانند چغندر قند ، پنبه ، ذرت خوشه‌ای ، جو ، شبدر و یونجه نیز یک روش موثر در استفاده از خاکهای شور و قلیایی است.
خاکهای تکیر (Takyrs)
تکیر ، خاک بسیار خشک و لم‌یزرعی است که در بیابانهای آسیا و ایران وجود دارد. خاکهای تکیر هنگامی تشکیل می‌شود که شوری خاک شروع به کاهش می‌کند. بافت این خاکها ، رُسی بوده ، در سطح خاک گیاهی دیده نمی‌شود. فقدان پوشش نباتی به‌علت خشکی زیاد ، شرایط فیزیکی نامطلوب ، PH قلیایی در حدود 10 ، وجود املاح و فقدان کامل مواد آلی و فعالیت باکتریهاست. این خاکها را می‌توان زیر کشت برد، ولی بایستی ابتدا اقدامات اصلاحی به عمل آورد.
مباحث مرتبط با عنوان
