مقدمه
اشکالی که بر اثر
فرسایش و
رسوبگذاری در طول مسیر یک رود گذارده می‌شود، بسیار متنوع است. از آن جمله می‌توان
« آبشار » ، « تندآب » ، « گودالهای بستر رود » ، « دشت سیلابی » ، « پادگانه‌های آبرفتی » ، « مئاندر » ، « دریاچه هلالی » ، « دلتا » ، « خلیج دهانه‌ای » و « دره‌های مدفون شده » را نام برد.
بطور کلی در ابتدای پیدایش رودخانه فرسایش قائم آن زیاد است و به علاوه ظرفیت حمل رودخانه بیش از مقدار موادی است که در اختیارش قرار می‌گیرد. ولی به تدریج بار رسوبی رودخانه افزایش می‌یابد تا جایی که مقدار موادی که دریافت و حمل می‌کند، در حد ظرفیتش خواهد بود. در این حال دوره فرسایش قائم و سریع رودخانه به پایان می‌رسد و فرسایش آن بیشتر از نوع جانبی می‌شود. رودخانه را در چنین وضعی اصطلاحا
رودخانه در حال تعادل می‌گویند. نیمرخ طولی یک رودخانه در حال تعادل مقعر است و شیب آن از بالارود به طرف پایین‌رود کاهش می‌یابد. بطوری که در نزدیک دهانه به سطح افقی مماس می‌شود.
چنانچه گفته شد فرسایش قائم بستر رودخانه تا سطح خاصی ادامه می‌یابد و پائین‌تر از آن دیگر رودخانه قادر به حفر بستر خود نیست. به چنین سطحی اصطلاحا «
سطح مبنا » می‌گویند.
مهترین اشکال حاصل از فرسایش و رسوبگذاری رودخانه
دره رود
رودها با گذشت زمان مسیر بستر سنگی یا خاکی خود را حفر می‌کنند و دره‌ای بوجود می‌آورند. هر چه جنس مصالح سازنده بستر یک رودخانه در مقابل
هوازدگی و فرسایش مقاومتر باشد، حفره دره با سرعت کمتری صورت می‌گیرد و شیب دیواره‌های دره بیشتر خواهد بود. در بالا رود ، فرسایش دره بیشتر قائم و در پائین‌رود بیشتر جانبی است
توده‌ای از رسوبات به شکل مخروط باز شده است که در محل کاهش ناگهانی شیب رودخانه بر جای گذارده می‌شوند. این رسوبات باربر خوبی بوده و قادرند ذخایر
آب زیرزمینی مناسبی را در خود جای دهند. مخروطهای آبرفتی در آب و هواهای خشک (مثل ایران) توسعه بیشتری دارند
آبشار
آبشار در محل یک فروافتادگی قائم یا نزدیک به قائم در مسیر رود ایجاد می‌شود. این فرو افتادن ممکن است بر اثر تغییر ناگهانی جنس لایه‌ها ، ایجاد
گسل و مانند آن باشد. آبشارها پدیده‌های ثابتی نبوده و ضمن فرسایش و عقب نشینی به سمت بالارود بر ارتفاع آنها افزوده شده یا به تدریج از ارتفاع آنها کاسته شده و محو می‌گردند
تندآب
به شیب زیاد رود در بخش کوچکی از مسیرش که باعث حرکت آب در آن قسمت می‌شود، تندآب اطلاق می‌گردد. در مواردی که افت رود بیش از 5 متر در کیلومتر باشد، تندآب ایجاد می‌شود
بر اثر چرخش مداوم یک قلوه سنگ یا قطعات بزرگ و کوچک دیگر در داخل یک
گرداب ، به تدریج گردابی در بستر رود ایجاد می‌شود. این گودالها بیشتر در زیر آبشارها و در محل تندآبها و معمولا در سنگهای سخت تشکیل می‌شوند
دشت سیلابی بخشی از دره رود است که در زمان طغیان و جریان سیل از آب پوشیده می‌شود. عرض و وسعت دشتهای سیلابی با بزرگی رودخانه بستگی داشته و از چند متر تا کیلومترها متغیر است. رسوبات آبرفتی موجود در دشتهای سیلابی بطور کلی از دو قسمت یعنی آبرفتهای رودخانه‌ای و سیلابی درست شده‌اند
پادگانه آبرفتی در صورتی که فعالیت فرسایش رودخانه افزایش یابد (رود بار دیگر جوان شود)، رسوبات آبرفتی بستر خود را حفره می‌کند که بقایای آن ممکن است به صورت پله یا پلکانهایی در حاشیه رود دیده شود
مئاندر
پهن‌تر شدن بستر رودخانه در پائین‌رود و کاهش شیب آن با تشکیل پیچ و خمهایی همراه است که به آنها اصطلاحا
مئاندر می‌گویند. در یک سوی هر خمیدگی ، فرسایش و در سوی دیگر آن رسوبگذاری انجام می‌شود. مئاندرها با سرعت قابل توجهی جابه‌جا می‌شوند
دریاچه هلالی
با افزایش خمیدگی رود در محل مئاندر گاه دو بازوی رود به هم می‌رسند و رود مسیر کوتاه جدیدی برای خود انتخاب می‌کند. حفر بستر جدید به وسیله رودخانه ممکن است همزمان با وقوع یک سیل باشد. با رسوبگذاری در دهانه مئاندر قدیمی ارتباط رود به کلی با آن قطع می‌شود. پر شدن تدریجی این دریاچه‌ها منجر به تشکیل
باتلاق می‌شود
دلتا
رودخانه در محل ورود به آب ساکن (دریا یا دریاچه) ، به دلیل کاهش ناگهانی سرعت و قدرت حمل ، محصولات خود را ته‌نشین می‌کند. در واقع این عمل باعث پیشروی خشکی به سمت دریا می‌شود. دلتا زمانی تشکیل می‌شود که مقدار رسوبی که به وسیله رودخانه به دریا می‌رسد، بیش از مقداری باشد که بر اثر عمل
جزر و مد ، امواج و
جریانهای دریایی پراکنده می‌شود
خلیج دهانه
پاره‌ای از رودها در محل ورود به دریا ، به دلیل عملکرد امواج ، وسیع‌تر می‌شوند و خلیج کوچکی در دهانه آنها بوجود می‌آید. دره‌های مدفون شده ، مسیرهای قبلی روداند که بعدها با آبرفتها پر شده و ممکن است به دلیل پوشش گیاهی یا خاک بر جا قابل تشخیص نباشند. این مسیرهای قدیمی معمولا نشانه سطحی نداشته و در بررسیهای اکتشافی زیرزمینی نیز به دلیل عرض کمشان اغلب تشخیص داده نمی‌شوند. برخورد مسیرهای مدفون شده و بطور کلی ناهمواریهای ناشناخته سنگ بستر مشکلاتی را در مورد محل قراردادن پی‌ها و شمعها ایجاد می‌کند. این مسیرها همچنین می‌توانند محلهایی برای فرار آب از
دریاچه‌های سدها باشند.
مباحث مرتبط با عنوان
