اختلالات اسیدی – بازی عبارتند از اسیدوز و آلکالوز که هر کدام به نوبه خود تقسیم می‌شوند به دو دسته تنفسی و متابولیکی به عبارت دیگر اسیدوز شامل اسیدوز شامل اسیدوز تنفسی و اسیدوز متابولیکی است و آلکالوز شامل آلکالوز تنفسی و آلکالوز متابولیکی است.

اسیدوز تنفسی

اسیدوز تنفسی توسط کاهش تهویه و افزایش فشار دی‌اکسید کربن ایجاد می‌شود. هر عاملی که میزان تهویه ریوی را کاهش دهد فشار CO₂ مایع خارج سلولی را نیز بالا می‌برد. این امر موجب افزایش H₂CO₃ و غلظت یون هیدروژن شده و به این ترتیب منجر به اسیدوز می‌گردد و چون این اسیدوز توسط اختلالی در تنفس بوجود می‌آید اسیدوز تنفسی نامیده می‌شود. اسیدوز تنفسی به کرات از حالات پاتیک که به مراکز تنفسی آسیب می‌رسانند یا توانایی ریه‌ها برای دفع CO₂ را کاهش می‌دهد، ناشی می‌شود.

به عنوان مثال به آسیب مرکز تنفسی در بصل النخاع می‌تواند منجر به اسیدوز تنفسی شود. همچنین انسداد مجاری هوایی ، پنومونی یا کاهش سطح غشای تنفسی و نیز هر عاملی که در تبادل گازها بین خون و هوای حبابچه‌ای اختلال ایجاد می‌کند موجب اسیدوز تنفسی شود. در اسیدوز تنفسی ، پاسخهای جبرانی موجود عبارتند از : بافرهای مایعات بدن و کلیه‌ها که چندین روز وقت لازم دارند تا اختلال را جبران کنند.

آلکالوز تنفسی

آلکالوز تنفسی از تهویه بیش از حد توسط ریه‌ها و کاهش فشار CO₂ ناشی می‌شود. این حالت بندرت به علت شرایط پاتولوژیک بدنی بوجود می‌آید. اما یک اختلال عصبی روانی می‌تواند گاهی موجب تنفس زیاد تا حدی می‌شود که شخص دچار آلکالوز گردد. همچنین یک نوع فییزیولوژیک آلکالوز تنفسی هنگامی بوجود می‌آید که شخص به ارتفاعات بلند صعود می‌کند.

محتوی پایین اکسیژن هوا ، تنفس را تحریک می‌کند که موجب دفع بیش از حد CO₂ و بروز آلکالوز تنفسی خفیف می‌شود. در اینجا نیز روشهای اصلی برای جبران عبارتند از بافرهای شیمیایی مایعات بدن و توانایی کلیه‌ها برای افزایش دادن دفع بی‌کربنات.

اسیدوز متابولیک

اسیدوز متابولیک از کاهش غلظت بی‌کربنات مایع خارج سلولی ناشی می‌شود. منظور از عبارت متابولیک تمام انواع دیگر اسیدوز به غیر از اسیدوزهای ایجاد شده توسط افزایش CO₂ در مایعات بدن است. اسیدوز متابولیک می‌تواند از چندین علت عمومی ناشی شود. ناتوانی کلیه‌ها برای دفع اسیدهای متابولیک که بطور طبیعی در بدن تشکیل می‌شوند. ، تشکیل مقادیر بیش از حد اسیدهای متابولیک در بدن ، اضافه شدن اسیدهای متابولیک به بدن توسط خوردن یا تزریق اسیدها و از دست رفتن باز از مایعات بدن که دارای همان اثر اضافه کردن یک اسید به مایعات بدن است.

برخی حالات اختصاصی که موجب اسیدوز متابولیک می شوند به قرار زیرند.

اسیدوز توبولی کلیوی

این نوع از اسیدوز به دو علت بوجود می‌آیند. یکی مختل شدن بازجذب بی‌کربنات توسط توبولهای کلیوی است که موجب از دست رفتن بی‌کربنات در ادرار می‌شود. و دیگری ناتوانی مکانیسم ترشح کننده یونهای هیدروژن توبولهای کلیوی برای ایجاد یک ادرار اسیدی طبیعی است که موجب دفع یک ادرار قلیایی می‌شود.

اسهال

اسهال شدید شایعترین علت اسیدوز متابولیک است. علت این اسیدوز دفع مقادیر بی‌کربنات سدیم به داخل مدفوع است ترشحات لوله گوارش بطور طبیعی محتوی مقادیر زیادی بی‌کربنات هستند. و اسهال منجر به دفع این یونهای بی‌کربنات از بدن می‌شود که دارای همان اثر از دست دادن بی‌کربنات در ادرار است. این نوع اسیدوز متابولیک وخیم بوده و می‌تواند یک علت مرگ بویژه در کودکان کم سال شود.

استفراغ

استفراغ محتویات معده به تنهایی موجب از دست رفتن اسید و تمایل به ایجاد آلکالوز می‌شود، زیرا ترشحات معده بسیار اسیدی هستند اما استفراغ مقادیر زیاد محتویات قسمتهای عمقی‌تر در لوله گوارشی که گاهی بوجود می‌آید، موجب از دست رفتن بی‌کربنات شده و منجر به اسیدوز متابولیک می‌َگردد. درست به همان روشی که اسهال موجب اسیدوز می‌شود.

دیابت شیرین

دیابت شیرین ناشی از فقدان ترشح انسولین توسط لوزالمعده است که به نوبه خود از استفاده طبیعی از گلوکز برای متابولیسم جلوگیری می‌کند. در عوض مقداری از چربیها به استو استیک تجزیه می‌شوند و این اسید توسط بافتها به جای گلوکز برای تامین انرژی متابولیزه می‌شود. در دیابت شیرین شدید ، غلظتهای اسید استو استیک بدن می‌تواند بسیار بالا رفته و بدین ترتیب موجب اسیدوز متابولیک شوند. در کوشش برای جبران این اسیدوز ، مقادیر زیاد اسید گاهی تا 500 میلی مول در روز در ادرار دفع می‌شود.

خوردن اسیدها

به ندرت مقادیر زیاد اسیدها در غذاهای طبیعی خورده می‌شود. اما اسیدوز متابولیک شدیدا گاهی می‌تواند از مسموم شدن در نتیجه خوردن برخی سموم اسیدی ایجاد شود.

نارسایی مزمن کلیوی

هنگامی که عمل کلیه بطور بارز کاهش می‌یابد تجمع آنیونهای اسیدهای ضعیف که توسط کلیه‌ها دفع نمی‌شوند در مایعات بدن بوجود می‌آید. علاوه بر آن کاهش میزان فیلتراسیون گلومروی دفع فسفاتها و را کاهش می‌دهد که مقدار بی‌کربنات اضافه شده به مایعات بدن را پایین می‌آورد. به این ترتیب نارسایی مزمن کلیوی می‌تواند با اسیدوز متابولیک شدید همراه باشد.

آلکالوز متابولیک

آلکالوز متابولیک توسط افزایش غلظت بی‌کربنات مایع خارج سلولی ایجاد می‌شود. هنگامی که احتباس بیش از حد بی‌کربنات یا از دست رفتن یون هیدروژن از بدن وجود دارد این امر موجب آلکالوز متابولیک می‌شود. آلکالوز متابولیک به اندازه اسیدوز متالبولیک شایع نیست. برخی از علل آلکالوز به قرار زیرند.

آلکالوز ناشی از آلدوسترون

هنگامی که مقادیر زیاد آلدوسترون توسط غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود، یک آلکالوز متابولیک خفیف بوجود می‌آید. آلدسترون موجب پیشبرد بازجذب گستره یونهای سدیم از توبولهای انتهایی و جمع کننده می‌شود و همزمان با آن ترشح یونهای هیدروژن توسط سلولهای توبولهای جمع کننده را تحریک می‌کند این افزایش ترشح یونهای هیدروژن منجر به افزایش دفع یونهای هیدروژن توسط کلیه‌ها و آلکالوز متابولیک می‌شود.

استفراغ

استفراغ محتویات معده به تنهایی بدون استفراغ محتویات قسمتهای پایینتر لوله گوارش موجب دفع اسید کلریدریک ترشح شده توسط معده می‌شود. نتیجه خالص این امر از دست رفتن اسید از مایع خارج سلولی و بروز آلکالوز متابولیک می‌شود. این نوع آلکالوز بویژه در نوزادانی بوجود می‌آید که دچار انسداد پیلور ناشی از هیپوتروفی عضلات اسفنکتر پیلور می‌شوند.

آلکالوز ناشی از خوردن داروهای قلیایی

یکی از شایعترین علل آلکالوز متابولیک خوردن داروهای قلیایی از قبیل بی‌کربنات سدیم برای درمان گاستریت است.

درمان اسیدوز یا آلکالوز

مهمترین درمان برای اسیدوز یا آلکالوز تصحیح حالتی است که موجب اختلال شده است. این موضوع بویزه در بیماریهای مزمن که موجب اختلال عمل ریه‌ها یا نارسایی کلیوی می‌شوند ، غالبا مشکل است. در این موقعیتها داروهای مختلف را می‌توان برای خنثی کردن اسید یا باز اضافی در مایع خارج سلولی بکار برد.

برای خنثی کردن اسید اضافی مقادیر زیاد بی‌کربنات سدیم را می‌توان از راه دهان خورد. برای درمان آلکالوز می‌توان کلرور آمونیوم را از راه دهان تجویز کرد. هنگامی که این ماده جذب خون می‌شود بخش آمونیوم آن در کبد به اوره تبدیل می‌شود و این واکنش اسید کلردریک آزاد می‌کند.

مباحث مرتبط با عنوان

• آلدسترون
• استو استیک
• اسید اوریک
• اسید معده
• اوره
• بی‌کربنات سدیم
• بیماری گاستریت
• غدد فوق کلیوی
• مایعات بدن
• نارسایی مزمن کلیوی