دید کلی
ویسکوزیته خون طبیعی حدود صد برابر ویسکوزیته آب است. و هر چقدر ویسکوزیته زیاد باشد میزان جریان خون کمتر خواهد بود چه عاملی خون را تا این حد لزج و چسبنده می‌سازد؟ این عامل بطور عمده تعداد زیاد
گویچه‌های سرخ است که به حال تعلیق در خون قرار گرفته‌اند و هر یک از آنها کشش اصطکاکی بر روی گویچه‌های مجاور و نیز بر روی
جدار رگ خونی اعمال می‌کنند.
هماتوکریت (Hematocrit)
هماتوکریت خون عبارت از نسبت درصد گویچه‌ها در خون است. مثلا هر گاه هماتوکریت شخص 40 باشد منظور آن است که 40 درصد حجم خون را گویچه‌ها و باقیمانده آن را
پلاسما تشکیل می‌دهد. هماتوکریت مردان طبیعی بطور متوسط 42 و هماتوکریت زنان طبیعی متوسط 38 است.
این مقادیر بسته به اینکه شخص مبتلا به
کم خونی یا آنمی باشد یا نباشد و همچنین بسته به میزان فعالیت بدنی و ارتفاعی که شخص در آن زندگی می‌کند تغییرات عظیمی دارند. هماتوکریت خون بوسیله سانتریفوژ کردن خون در یک لوله مدرج تعیین می‌شود. درجات لوله ، خواندن مستقیم نسبت درصد گویچه‌ها را میسر می‌سازد.
هماتوکریت در شخص طبیعی و در بیماران مبتلا به آنمی و پلی سیتمی
هرچه نسبت درصد گویچه‌ها یعنی هماتوکریت بیشتر باشد اصطکاک بیشتری بین لایه‌های مجاور خون بوجود می‌آید و این اصطکاک است که مقدار ویسکوزیته خون را تعیین می‌کند بنابراین ویسکوزیته خون بالا رفتن هماتوکریت بطور شدیدی افزایش می‌یابد. هر گاه ویسکوزیته خون کامل با هماتوکریتی طبیعی را حدود 3 در نظر بگیریم این بدان معنی است که فشاری به میزان 3 برابر فشاری که برای راندن آب در یک لوله لازم است برای راندن خون از همان لوله لازم است.
هنگامی که هماتوکریت غالبا در
پلی سیتمی تا 60 یا 70 بالا می‌رود ویسکوزیته خون می‌تواند تا ده برابر ویسکوزیته آب افزایش یابد و این حال جریان آن در
رگها فوق‌العاده کاهش می‌یابد. فاکتور دیگری که بر روی ویسکوزیته تاثیر می‌کند غلظت و نوع پروتئینهای موجود در پلاسما است. اما این آثار آنقدر اهمیت کمتری از هماتوکریت دارند که در بیشتر مطالعات همودینامیک برای آنها اهمیتی قائل نمی‌شوند و ویسکوزیته پلاسمای خون حدود 1.5 برابر ویسکوزیته آب است.
ویسکوزیته خون در رگهای کوچک
چون قسمت اعظم مقاومت در
دستگاه گردش خون در رگهای خونی بسیار کوچک ایجاد می‌شود موضوعی که دانستن آن مخصوصا مهم است آن است که ویسکوزیته خون چگونه بر روی عبور خون از این رگهای کوچک تاثیر می‌کند. لااقل سه عامل اضافی دیگر به غیر از هماتوکریت و پرتئینهای پلاسما بر روی ویسکوزیته خون در این رگها تاثیر دارند.
- جریان خون در رگهای بسیار کوچک اثر ویسکوزیته بسیار کمتری از رگهای بزرگ نشان می‌دهد این اثر که اثر فارئوس- لینوکریست Fahraeus- Lindgvist نامیده می‌شود هنگامی شروع به ظاهرشدن می‌کند که قطر رگ از حدود 1.5 میلیمتر کمتر می‌شود. در لوله‌هایی به کوچکی مویرگها ویسکوزیته خون کامل نصف ویسکوزیته رگهای بزرگ است.
این اثر ناشی از ردیف شدن گویچه‌های سرخ در هنگام عبور از این رگها است یعنی گویچه‌های سرخ به جای اینکه بطور نامنظم حرکت کنند در یک صف قرار گرفته و به صورت یک رشته واحد از رگ عبور می‌کنند و به این ترتیب مقاومت ویسکوزیته‌ای را که داخل خون ایجاد می‌شود حذف می‌کنند.
- ویسکوزیته خون با کم شدن سرعت جریان آن به مقدار عظیمی افزایش می‌یابد. چون سرعت جریان خون در رگهای کوچک فوق‌العاده ناچیز و غالبا کمتر از یک میلیمتر در ثانیه است ویسکوزیته خون می‌تواند بر اثر این عامل به تنهایی تا ده برابر زیاد شود. این اثر قسمتی ناشی از چسبیدگی گویچه‌های سرخ دارای حرکت آهسته به یکدیگر و همچنین به جدار رگ است.
- گویچه‌ها همچنین غالبا در محلهای تنگی در رگهای خونی کوچک گیر می‌کنند و این موضوع مخصوصا در مویرگها در نقاطی که هستند سلولهای آندوتلیال به درون مجرای مویرگ برآمدگی پیدا می‌کند اتفاق می‌افتد. در این حال به جریان خون می‌تواند بطور کامل برای جزئی از یک ثانیه ، یا زمانهای بسیار طولانی تر مسدود شود و به این ترتیب بطور ظاهری یک افزایش شدید در ویسکوزیته ایجاد کند.
به علت این اثرات خاص که در رگهای بسیار کوچک
دستگاه گردش خون ایجاد می‌شوند، بدست آوردن یک رابطه ریاضی دقیق برای توصیف روش تاثیر هماتوکریت بر روی ویسکوزیته در رگهای بسیار کوچک که محلی از سیستم گردش خون هستند و ویسکوزیته مهمترین نقش خود را در آنجا بازی می‌کند امکانپذیر نبوده است. چون بعضی از این اثرات تمایل دارند که ویسکوزیته را کاهش داده و سایر اثرات تمایل دارند که ویسکوزیته را افزایش دهند. معمولا چنین فرض می‌شود که اثرات کلی ویسکوزیته در رگهای کوچک تقریبا با اثرات کلی ویسکوزیته که در رگهای بزرگ ایجاد می‌شوند معادل است.
اثر فشار بر میزان جریان خون بافتی
معمولا انتظار داریم که افزایش
فشار شریانی باعث افزایش متناسبی در میزان جریان خون از بافتهای مختلف بدن خواهد شد. اما باید دانست که اثر فشار بر روی میزان
جریان خون بسیار بیشتر از حد انتظار است. دلیل این امر آن است که افزایش فشار شریانی نه فقط نیروی جلو برنده خون در رگها را افزایش می‌دهد بلکه همزمان با آن رگها را نیز گشاد می‌کند که مقاومت آنها را کاهش می‌دهد.
به این ترتیب افزایش فشار میزان جریان خون را از دو راه مختلف زیاد می‌کند و بیشتر بافتها میزان جریان خون در فشار شریانی 100 میلیمتر جیوه معمولا حدود 4 تا 6 برابر میزان جریان خون در فشار 50 میلیمتر جیوه است. مهار تحریک اعصاب سمپاتیک ، رگها را شدیدا گشاد کرده و می‌تواند جریان خون را تا 2 برابر یا بیشتر افزایش دهد. برعکس تحریک شدید سمپاتیک می‌تواند رگها را به حدی تنگ کند که جریان خون می‌تواند برای دوره‌های کوتاه با وجود فشار شریانی بالا حتی به صفر کاهش یابد.
مباحث مرتبط با عنوان
