ابن ابی العوجاء، با نام اصلی عبدالکریم بن نویره، از جمله کسانی بود که در نیمه اول قرن دوم هجری قمری به
زندقه شهرت داشتند. زندقه در آن زمان به طور خاص به دوگانه‌پرستان گفته می‌شد و به طور عام، همه کسانی را که با مبانی دین اسلام مخالف بودند یا به وجود خالقی برای عالم اعتقاد نداشتند در بر می‌گرفت.
ابن ابی العوجاء از شاگردان
حسن بصری بود که بعد از مدتی از دین اسلام دست کشید. او با
مفضل بن عمر جعفی در رد وجود خدا مناظره‌ی مفصلی کرد و مفضل پاسخ او را با سخنان تند و ناسزا داد. ابن ابی العوجاء در ایام حج نزد امام صادق علیه السلام رفت و سخنان مفضل را برای امام نقل کرد. امام چنین پاسخگویی را شایسته بحث علمی ندانست و خودش در چهار جلسه پاسخ مفصلی به ایرادها و شبهه‌های ابن ابی العوجاء بیان فرمود که نمونه والایی از بحث آزاد علمی است.
ابن ابی العوجاء که به ظاهر مسلمان و در باطن از
پیروان مانی بود، سرانجام به اتهام الحاد و زندقه در سال 155 قمری در زمان خلافت
منصور دوانیقی، به دستور محمد بن سلیمان، والی
کوفه، در آن شهر اعدام شد.
می‌گویند ابن ابی العوجاء قبل از اعدام گفت:«حال که مرا می‌کشید بدانید که من چهار هزار حدیث جعلی ساخته و به نام احادیث اسلامی در میان مسلمانان منتشر کرده‌ام.»
منابع :
الکنی و الالقاب، قاموس الرجال، سفینه البحار، اصول کافی
