دید کلی
- چرا ستارگان در طول روز که هوا به شفافیت شب میباشد، ناپیدا هستند؟
- چرا برخی ستارگان سوسو میکنند؟
- کدام نواحی زمین از نظر مشاهدات نجومی شرایط مناسبی دارند؟
پر نورترین ستاره زمین
ستارگان در طول روز که هوا به صافی شب میباشد دیده نمیشوند به این علت که در طی روز
جو باعث پراکنده شدن نور خورشید میگردد. بطور مثال خود را در اتاق کاملا روشنی در غروب مجسم کنید. اگر از پنجره به بیرون نگاه کنید چراغهای خیابان را به خوبی خواهید دید. ولی عملا هیچ چیز دیگری را نمیتوانید مشاهده کنید. اجسامی که بر روی آنها
نور نمیتابد و یا اجسامی که از خود نوری را تابش نمینمایند ، غیر قابل رویت باقی میمانند. زمانی که چراغ اتاق را خاموش میکنید، دیگر شیشه پنجره مانع دید شما نخواهد شد.
هنگامی که به مشاهده آسمان میپردازید، موردی به همین ماهیت رخ میدهد. در هنگام جو کاملا روشن است و ما میتوانیم
خورشید را ببینیم، ولی نور ستارگان دور دست نمیتواند به ما برسد. هنگامی که خورشید در زیر افق ناپدید میگردد و نور خورشید (همراه آن نور پراکنده شده بوسیله هوا) از میان میرود. جو شفاف میشود و ما میتوانیم ستارگان را روئیت کنیم.
احساس فضانوردان در مورد ستارگان
دیدن ستارگان از فضای خارج متفاوت است. هنگامی که
سفینه فضایی به ارتفاع بالاتری میرسد، لایههای ضخیم جو را ترک میکند و آسمان به تدریج تاریک میگردد. در ارتفاع 200 ـ 300 کیلومتری ، یعنی محلی که مسیر سفینههای سرنشیندار در آن واقع میباشد، آسمان کاملا سیاه به نظر میرسد و حتی هنگامی که خورشید در آن قابل رؤیت باشد. باز هم سیاه است.
یوری گاگارین ، نخستین فضانورد دنیا ، احساس خود را درباره
فضا چنین توضیح داده: «آسمان کاملا سیاه است. ستارگان در برابر چنین زمینهای درخشانتر به نظر میآیند و به وضوح نمایان هستند.» با این وجود از میان تمام ستارگان فقط درخشانترین آنها از داخل سفینه فضایی قابل رؤیت هستند. نور خیره کننده خورشید و نور زمین دید را مبهم میکند.
سو سو زدن ستارگان
اگر از روی کره زمین ، ستارگان را مشاهده نمائیم، تمام آنها در حال درخشش به نظر میآیند. ظاهرا آنها نور خود را از دست میدهند و دوباره نورانی میشوند و در تمام مواقع در حال تغییر رنگ هستند. هر چه ستاره نسبت به افق کمتر باشد، سو سو زدن آن شدیدتر است. سو سو زدن ستاره نیز به وسیله وجود جو توضیح داده میشود. نوری که از ستاره خارج میگردد بیش از رسیدن به چشمهای ما از جو که حاوی تودههای هوای سرد و گرم است عبور میکند چگالی هوا در هر ناحیهای از جو به دمای آن بستگی دارد.
پرتوهای نور با عبور از ناحیهای به ناحیه دیگر شکسته میشوند. جهت پراکنده شدن آنها در نتیجه تراکمشان در برخی از نواحی سطح زمین و تفرقشان در نواحی دیگر تغییر مینماید. از آنجا که توده هوا در حال حرکت میباشد، این نواحی نیز موقعیت خود را تغییر میدهند، وقتی که از روی کره زمین به مشاهده آنها میپردازیم
درخشندگی ستارگان را در حال تغییر مییابیم. پرتوهای نور که رنگ متفاوتی دارند بطور مشابه شکسته نمیشوند، تشدید یا محو شدن رنگهای متفاوتی دارند بطور مشابه شکسته نمیشوند و تشدید یا محو شدن رنگها بطور همزمان انجام نمیگیرد.
عامل سو سو زدن ستارگان
عوامل اپتیکی پیچیده در مورد سو سو زدن ستارگان مؤثر میباشد. وجود لایههای گرم و سرد در هوا و حرکت سریع تودههای هوا در کیفیت تصاویر
دوربین نجومی نیز تأثیر بسزایی دارند.
بهترین محل برای رصد
- آیا مناسبترین شرایط در کوهها وجود دارد یا آنکه در زمین مسطح؟
- آیا در ساحل دریا با آن روبرو میشویم یا در داخل خشکی؟
- آیا این شرایط در جنگل فراهم میباشد و یا در صحرا؟
- بطور کلی اخترشناس کدام را ترجیح میدهد؟ ده شب بدون ابر در هر ماه یا فقط یک شب صاف در هوایی شفاف و آرام؟
این مسائل و بسیاری از مسائل دیگر باید بیش از تعیین محل ساختمان یک رصدخانه که دوربین نجومی بزرگی دارد، پاسخ داده شوند. این پاسخها بوسیله کارکنان هواشناسی فضایی که رشته خاصی از علم است تعیین میشوند. یکی از بزرگترین دوربینهای غربی که قطر آینه آن 6 متر است، یعنی یک متر بزرگتر از آینه دوربین نجومی مشهور پالومار در ایالات متحده آمریکا میباشد که در روسیه مورد بهره برداری قرار گرفته است. افزایش یک متر به قطر آینه برای اختر شناسان چه مفهومی دارد؟ یعنی محدوده فضای قابل رصد جهان 20 درصد افزایش مییابد.
ساختمان دوربین نجومی جدید به دنبال پژوهشهای چند ساله هواشناسی مقیاسی که بوسیله کارمندان رصدخانه پلکونو فرهنگستان علوم روسیه به عمل آمد، آغاز گردید. رصدخانه جدید که آینه غول پیکر 6 متری را در خود جای داده بود در ناحیه استاد روپول در قفقاز شمالی ساخته شد. گر چه باید گفت که شرایط حتی در آسیای مرکزی و کوههای پامیر مناسبتر میباشند، ولی عملیات ساختمانی در آنجا اشکالات فنی فراوان هزینه زیادی دارد و علاوه بر این مسائل فاصله این نواحی از مراکز اصلی علمی زیاد است.
رصد ستارگان از فضای خارج
بدیهی است که رصدخانههایی در فضای خارج و دور از لایههای ضخیم هوا واقعا میتواند بدون نقص باشد. واقعیت امر این است که نور ستارگان در آن ناحیه تغییر میکند و نور ملایم و یکنواختی از آنها خارج میگردد. اصلا میتوانیم در ضمن چرخش به دور زمین تمام
صورتهای فلکی آسمان خود را از وسایل نقلیهای که در مدار دایره شکلی به دور زمین حرکت میکند، رویت نمائیم. مشاهده ستارگان از فضای خارج از دو جنبه
اخترشناسی و
هدایت سفینه مفید است.
- ابتدا اینکه اهیمت زیادی دارد که نور ستارگان را بدون تغییر یافتن بوسیله جو مشاهده کنیم.
- دوم آنکه در ضمن قطع ارتباط رادیویی سفینه فضایی با زمین ، هیچ چیز را نمیتوان جایگزین هدایت سفینه بوسیله ستارگان نمود. با توجه به موقعیت قبلی ستارگان نسبت به یکدیگر نه فقط اصلاح مسیر امکان پذیر است بلکه تعیین موقعیت فضایی سفینه نیز مقدور میگردد.