انسان در میان تمام موجوداتی که خداوند متعال آفریده است از نعمت عقل بهره مند است و به وسیله همین نعمت است که از درون هدایت می شود. پیامبران نیز به عنوان حجت های خداوند، از بیرون راهنمای او هستند.
بر این اساس، انسان حق انتخاب و تصمیم گیری و آزادی در عمل و اراده دارد و هیچگاه نمیتواند به بهانه واقع شدن در شرایط خاص زمانی یا مکانی و غیره ادعا کند که نمیتواسته از انتخاب و آزادی خودش بهره بگیرد. اگر انسان هیچ اختیاری نداشت، هیچ تکلیفی هم متوجهاش نبود اما او با انتخاب و تصمیم نهایی خود، در مسیر خوبی یا در مسیر بدی گام بر میدارد و مسوولیت اعمالی که انجام میدهد با خود اوست.
حتی شرایط محیطی نیز نقش موثری در این میان ندارد. پسر و همسر
حضرت نوح با وجود تبلیغ طولانی این پیامبر، هر دو در جبهه مخالفینش قرار داشتند، و
آسیه همسر فرعون با این که شوهرش ادعای ربوبیت و الوهیت داشت، توانست با انتخاب صحیح و استفاده درست از آزادی خویش، نام خود را در ردیف نام بهترین زنان با ایمان به ثبت برساند.
وجود برخی فرزندان ناشایستهای که در خانهی
ائمه معصوم علیهم السلام رشد کردند نیز دلیل بر آن است که شرایط محیطی - چه مثبت و چه منفی - هیچگاه عامل تعیینکننده و نهایی و قطعی نیست. انسان موجودی است با اختیار و بهره مند از نعمت آزادی.
مراجعه شود به
تسلیم امام سجاد علیه السلام در برابر تقدیر الهی
جبر و تفویض
انسان و تکلیف
آزادی و اراده انسان
فلسفه تکالیف دشوار
اختیار ، امتیاز بزرگ انسان
حق و تکلیف
منابع:
قرآن کریم، سوره تحریم آیات 10 و 11
