یکى از ویژگى هاى دور از انتظار جهان بدون شک این واقعیت تامل برانگیز است که ستارگان حدود یک درصد از کل ذخیره جرم - انرژى آن را تشکیل مى دهند (و حتى کسرى کمتر از ذخیره ماده آن را) در حالى که یک چهارم کل جرم - انرژى کیهانى را ماده تشکیل مى دهد، بیشتر آن تاریک است و وجودش تنها از آثار گرانشى آن قابل دریافت است. ماهیت این ماده تاریک هنوز ناشناخته مانده، گرچه ما مدارک محکمى داریم مبنى براینکه قسمت اعظم این ماده نمى تواند از
پروتون ها و
نوترون ها ساخته شده باشد.(اجزاى تشکیل دهنده هسته اتم که جمعاً
باریون نامیده مى شوند.)
در حقیقت کیهان شناسان توانسته اند با وزن کردن کهکشان ها و
خوشه هاى کهکشانى شواهد محکمى براى اینگونه ناشناخته ماده فراهم کنند. امروزه ماده باریونى اشکال مختلفى به خود مى گیرد _ از ابرهاى سازنده ستارگان گرفته تا سیاهچاله ها - گرچه بررسى واکنش هاى هسته اى انفجار بزرگ، به ما اجازه مى دهد شرح و مقدار نسبتاً دقیقى از زمان هاى پیشین که ساختار جهان ساده تر بود به دست آوریم اما آمارگیرى دقیق از مواد باریونى در جهان امروزى هنوز نیمه تمام مانده است.
مثلاً میزان فراوانى
دوتریم _ایزوتوپى ناپایدار و سنگین از هیدروژن که تنها در انفجار بزرگ به وجود آمد _ به چگالى کلى ماده باریونى کیهانى بستگى دارد. با اندازه گیرى مقدار دوتریم در ابرهاى گازى نخستین و به مددنظریه
واکنش هسته اى انفجار بزرگ، کیهان شناسان نتیجه گرفته اند که ماده معمولى تنها چهار درصد از چگالى بحرانى را تشکیل مى دهد که البته این از مقدار ماده اى که در ستارگان دیده مى شود، بسیار کمتر است. اندازه گیرى مقادیر CMBRنیز نتایج مشابهى را نشان مى دهند.
منجمان براین باورند که ماده عادى غیرقابل رؤیت که حدود سه چهارم محتواى کل ماده باریونى را تشکیل مى دهد، به وفور و به صورت گاز گرم درمیان کهکشان ها قرار دارد. در کل مقدار ماده _ باریونى و غیرباریونى که بیشتر آن نیز تاریک است _ هشت برابر بیشتر از ماده باریونى است. تصویرى گرافیکى که از حضور ماده تاریک تهیه شده، از رصدهاى خوشه هاى کهکشانى اى که در اثر گرانش، نور کهکشان هاى دور دست تر از خودشان را منحرف و تشدید مى کنند، به دست آمده است. منجمان همچنین توانسته اند مقادیر چشمگیرى از ماده غیرقابل رؤیت را با اندازه گرفتن سرعت هاى ستارگان درمیان کهکشان ها و سرعت کهکشان ها درمیان خوشه هاى کهکشانى، شناسایى کنند. بدون وجود ماده تاریک غیرقابل رؤیت، این اجرام پرسرعت باید مدت ها پیش متفرق مى شدند.
همچنین اندازه گیرى دماى گاز میان خوشه ها که چند میلیون درجه دما دارند،
اشعه ایکس ساطع مى کنند و بیشتر ماده معمولى میان کهکشانى را تشکیل مى دهند، مى تواند عمق
پتانسیل گرانشى به وجود آمده در اثر ماده تاریک را تعیین کند. به علاوه مقدار گاز میان یک خوشه کهکشانى رامى توان به وسیله انحراف کوچکى که در
تشعشع مایکروویو پس زمینه کیهانى (CMBR) به وجود مى آورد، به دست آورد.