برخورد نیکو در قرآن
خداوند در
قرآن کریم، سوره نحل، آیه 125 می‌فرماید:«
ادع الی سبیل ربک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالتی هی احسن ان ربک هو اعلم بمن ضل عن سبیله وهو اعلم باالمهتدین » (ای پیامبر، مردم را با حکمت و پندهای نیکو به راه پروردگارت دعوت کن، و با آنها به نحو پسندیده‌ای بحث کن، چرا که پروردگارت به گمراهان و راه‌یافتگان داناتر است.»
از این آیه و نظایر آن درمی‌یابیم که برای هدایت گمشدگان و گمراهان از طریق مستقیم، باید به مجادله و گفتگو پرداخت ولی بحث و گفت و شنودی که به طریق نیکو و صحیح باشد.
بحث و جدل دو گونه است:«جدال احسن» و «جدال حرام» که به آن مِراء می‌گویند.
رسول خدا می فرماید:«پرهیزکارترین مردم کسی است که جدل و و بحث‌های غیر منطقی را ترک کند؛ گرچه در سخن خود حق باشد.»
برخورد نیکو در زندگی روزمره
با استفاده از سنت
پیامبر اکرم درباره برخورد نیکو در زندگی روزمره می توان به موارد زیر اشاره کرد
- تبسم همیشگی
- زود سلام کردن
- استفاده از بوی خوش
- آرام و متین راه رفتن
- دست دادن با دیگران و دست خود را نکشیدن
- خوش لباسی
- خوش زبانی و دوری از فحش و ناسزا
شرط مسلمانی
و در حدیثی از
پیامبر اکرم ص آمده است:
المسلم من سلم المسلمون من لسانه و یده؛ مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبان او آسوده باشند.
بیست گناه زبان از دید غزالی
غزالی در احیاء العلوم بیست گناه کبیره یا انحراف را که از زبان سر می زند برشمرده است که عبارتند از: 1 . دروغ 2 . غیبت 3 . سخن چینی 4 . نفاق در سخن (ذواللسانین بودن) 5 . مدح بیجا 6 . بدزبانی و دشنام 7 . غنا و اشعار نادرست 8 . افراط در مزاح 9 . سخریه و استهزاء 10 . افشاء اسرار دیگران 11 . وعده خلاف 12 . لعن و نابجا 13 . خصومت و نزاع 14 . جدال و مراء 15 . گفتگو در امور باطل 16 . پرحرفی 17 . گفتگو در اموری که به انسان مربوط نیست 18 . وصف مجالس شراب و قمار و گناه 19. سؤال و جستجو از مسائلی که از عهده درک انسان بیرون است 20 . تصنع و تکلّف در سخن ـ
ده عنوان دیگر را هم می توان به این ها اضافه کرد:
1 . تهمت زدن 2 . شهادت باطل 3 . اشاعه فحشا و نشر شایعات بی اساس 4 . خودستائی 5 . اصرار بیجا 6 . خشونت در سخن 7 . ایذاء با زبان 8 . مذمت از کسی که مستحق ذم نیست 9 . کفران نعمت به وسیله زبان 10 . تبلیغ باطل.
جدال ممنوع
امام صادق علیه السلام در
حدیث مفصّلی می‌فرماید:
جدال ناپسند آن است که با کسی بحث کنی و او دلیل باطلی برای تو بیاورد ولی تو برای او دلیل صحیحی نیاوری، و فقط سخن او را انکار کنی. پس باید برای ابطال هر سخن باطلی دلیل بیاوری. از سوی دیگر، گاهی شخص مقابل حرف صحیحی می‌زند و تو آن را انکار می‌کنی، از ترس اینکه نمی دانی راه خلاصی از آن چگونه است. این هم صحیح نیست و بر
شیعیان ما حرام است، زیرا باعث می‌شود کسانی که با آنها بحث می‌کنید، چون شما ضعیف‌تر هستید، در عقیده باطل خود، راسخ‌تر و ثابت‌قدم‌تر شوند و کسانی که موافق شما هستند و شاهد بحث شمایند، با دیدن ضعفتان، دل‌هایشان به گمراهی و شک بیفتد. بنابراین اگر در بحث، سخن حقّی گفته شد، قبول کنید.
اما جدال احسن و نیکو، گفتگویی است که طبق اوامر الهی صورت بگیرد؛ به طوری که عذری برای طرف مقابل باقی نماند، بلکه با برهان و دلیل منطقی، شُبَهات بر طرف شود.
پس تنها سخنِ حق گفتن کافی نیست، بلکه باید نحوه گفتن هم به گونه ای باشد که طرف مقابل به لجبازی و دشمنی کشیده نشود.
امام باقر علیه السلام می فرماید:«هر کس به ما با زبانش کمک کند و با دشمنان ما به بحث بپردازد، خداوند او رادر
روز قیامت با همان دلیل به نطق می‌آورد، یعنی مورد تأیید خداوند است.»
همچنین ببینید:
منابع:
بحارالانوار، ج 2، ص 124 تا 140.
بحارالانوار، ج 73، ص 396 تا 409.
