شرایط لازم توبه به رد مظالم بندگان خدا ، رد حقوق الهی قبل از توبه ، و یا کسب رضایت ار صاحبان حق ... دعا را افتتاح
مقدمه
همه انسانها زمانی که از مادر زاده می‌شوند با فطرتی پاک قدم به این دنیا می‌گذارند به گونه‌ای که اگر این انسان در محیطی سالم چه از نظر عقیدتی یا اخلاقی پرورش یابد انسان وارسته‌ای خواهد شد. اما همین انسان در طول زندگیش به خاطر ناسالم بودن محیط خانواده یا اجتماع و جمع دوستانش یا به خاطر تعالیم غلط و یا به خاطر برآوردن نیازهایش که می‌خواهد یک شبه ره صد ساله را بپیماید به دلیل نداشتن پشتوانه اعتقادی سالم، راه خطا را در پیش می‌گیرد، اما وقتیکه متوجه سیاهکاریهایش می‌گردد تصمیم به برگشت از راههای رفته غلطش می‌گیرد که این همان آغاز تولد وی می‌باشد که به اصطلاح توبه معروف است. اما توبه شرائطی درارد که پشیمانی نقطه آغازین آن می‌باشد و اگر توبه با این شرایط همراه نباش نه تنها توبه نکرده‌ایم بلکه این عمل ما در حد یک احساسات است و بس که در این نوشتار به بیان شرائطش می‌پردازیم.
معنای توبه
توبه همچنین که در مقدمه یادآور شدیم به معنی بازگشت است و در اصطلاح یعنی اینکه بنده گناهکار به خاطر پیشیمانی از کارهای خلاف انجام داده‌اش، به سوی خدا توبه نموده و راه اطاعت خدا را در پیش بگیرد، در آیه 17
سوره نساء می‌خوانیم که « خداوند توبه کسانی را می‌پذیرد که از روی نادانی بدی کنند و بزودی توبه نمایند آنانند که خداوند توبه آنان را می‌پذیرد» و علاوه بر این آیه در آیات متعدد
قرآن کریم، انسان گنارهکار را دعوت به توبه می‌نماید و می‌فرماید که از رحمت خداوند ناامید نشوید. لازم به توضیح است به که کسی به
اطاعت از هوای نفس و شهواتش اقدام کند نادان گفته می‌شود چرا که در حالت طغیان شهوت، دیگر عقل کارایی ندارد و حاکم نیست.
زمان توبه
انسان گنارهکار باید در اولین موقعیتی که متوجه گناه خود شد توبه کند و تصمیم بگیرد که دیگر گناهی از او سر نزند و علاوه بر پشیمانی از گناهش و تصمیم بر عدم تکرار دوباره آن، سعی در جبران گناهش را نیز بکند و در توبه کردن خود سستی نکرده و آن را به امروز یا فردا نیاندازد چرا که انسان نسبت به زمان مرگش اطلاعی ندارد و ممکن است در اثر سستی برای تویه، مرگش فرا برسد و او بدون توبه و گناهکار بمیرد.
آثار گناه در دل
البته لازم به توضیح است که خوداری از بدیها و گناهان خیلی بهتر از بدست آوردن کمالات است و در حدیثی آمده که اگر عمل صالح انجام نمی‌دهید پس گناه نکنید، زیرا کسی که بنا می‌کند و خراب نمی‌کند بنایش بالا می‌رود هر چند کم باشد و کسی که بنا می‌کند و خراب می‌کن بنایی ندارد. چون گناه اثرات زیانباری در دل انسان می‌گذارد که به همین راحتی نمی‌‌توان از این اثرات جان سالم به در برد و انسان زمانیکه تصمیم به توبه می‌گیرد به زحمات زیاد می‌افتد از جمله اینکه اینکه گناه،
فهم صحیح عقلی از بین می‌برد. در حدیث است در قلب هر انسانی نقطه سفیدی است که چون گناهی انجام می‌دهد نقطه سیاهی در آن نقش می‌بندد، در صورتی که انسان به گناهش ادامه دهد سفیدی از بین رفته و سیاهی همه جای آن را فرا می‌گیرد و همچنین یادمان باشد که هیچ چیزی مانند گناه دل را خراب نمی‌کند و دومین اثرش این است که باعث
قساوت قلب را در انسان می‌شود.
توبه مفید
پس برای اینکه ما خود را از گناه پاک کنیم باید ابتدا سعی کنیم:
- دیگر گناه نکنیم چرا که گناه نکردن خیلی آسانتر از توبه کردن می‌باشد.
- دوم اینکه فورا از گناهی که مرتکب شده‌ایم زود توبه کنیم چون اگر بازگشتی از گناه نکنیم به تدریج در روح ما رسوخ کرده به طوری که با تکرار برای چندمین بار، دیگر احساس پیشمانی به ما دست نمی‌دهد. به این خاطر است که بیشتر فریاد جهنمیان نیز به خاطر، تاخیر انداختن توبه می‌باشد.
- سوم اینکه از اصرار و مداومت بر گناه دوری کنیم چرا که بزرگترین گناه در پیش خدا گناهی است که شخص بر آن مداومت و اصرار ورزد فلذا در آیه سوم سوره ال عمران می‌خوانیم « پرهیزگاران کسانی هستند که چون مرتکب عملی رشت می‌شوند یا به خود ستم کنند خدا را یاد کرده از گناهان خویش استغفار می‌کنند و جز خدا آمرزنده گناهان کیست؟ و از روی علم و آگاهی اصرار بر اعمال زشت خود نمی ورزند».
و با در نظر گرفتن اینکه گناه در پیشگاه خداوند متعال صورت می‌گیرد، هر چند هم کوچک باشد باز گناه خیلی بزرگی است فلذا ما باید از گناهانی که کوچک و ناچیز به حساب می‌آیند نیز دوری کنیم چرا که با توجه به مطالب یاد شده در بالا مورد
بخشش خداوندی قرار نمی‌گیرند در حدیثی می‌خوانیم که به کوچکی گناه نگاه نکنید بلکه به
(بزرگی و عظمت) کسی بنگرید که نسبت به او گستاخی کرده‌اید و
امام علی علیه السلام نیز فرموده بزرگترین گناه، گناهی است که مرتکب، آن را سبک بشمارد.
شرایط پذیرش توبه
امام علی علیه السلام، در مورد توبه مفید و واقعی، شش شرط را بیان نموده‌اند که باید فرد توبه کننده این موارد را رعایت کند تا امیدی به بخشش از طرف خدا را داشته باشد که به ترتیب زیر است:
1) پشیمانی نسبت به اعمال گذشته
2) تصمیم نسبت به ترک اعمال گذشته
3) تصمیم به ترک گناه برای همیشه
یعنی تصمیم جدی برای ترک گناه را داشته باشد و اگر احیانا ناخواسته از روی شهوت گناهی کرد زود توبه کند اما اگر با وجود توبه، باز گناه را تکرار کرد چنین توبه‌ای پذیرفته نیست بلکه به بازی گرفتن خود و خداوند متعال است، شاعر رد این زمینه گفته
سبحه بر کف، ذکر بر لب، دل پر از شوق گناه
معصیت را خنده می آید ز استغففار ما
3) ادای حقوقی از مردم ضایع شده
چرا که توبه هر چند باعث پاک شدن انسان از گناهان است اما هیچ وقت حقوق ضایع شده دیگران را برطرف نمی‌کند بر این اساس یا باید حقوق مردم را به آنها برگرداند و یا حداقل از آنها رضایت طلبید.
4) به جا آوردن و اجباتی که از او فوت شده. مانند روزه قضا، خمس و زکات اگر برایش واجب بوده و...
5) چشاندن سختی عبادت به جسم خود در برابر لذت گناهان.
6) اندوه پشیمانی از گناهان به حدی که گوشتهای حرام را ذوب کند.
البته این دو مورد آخر شرط کمال توبه است. شخص توبه کننده در صورتی که چنین توبه‌ای کند، کلیه آثار گناه از وی پاک می‌گردد و چه بسا طبق آیه 70
سوره فرقان، خداوند گناهان وی را تبدیل به ثواب و نیکی نماید. که می‌فرماید « مگر کسانی که توبه کنند و عمل صالح انجام دهند، پس چنین کسانی را خداوند گناهانشان را به نیکی تبدیل می‌کند».
برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به
منابع
- پژوهشکده اسلامی، علوم و معارف قرآن، پائیز1381
- محمد علی سادات، اخلاقی اسلامی، انتشارات سمت، چاپ هجدهم 1376
- علامه حلی، کشف المراد، ترجمه ابوالحسن شعرانی، چاپخانه اسلامیه، چاپ هشتم فروردین 1376
- محمدرضا مهدوی کنی، ترجمه و شرح دعای افتتاح، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1383