چنگیز خان
«624 - 614 ق / 1227 - 1217 م»
زندگی افسانه گونه ی چنگیز خان
درباره گذشته احوال چنگیز، آگاهی دقیق و موثقی در تاریخ وجود ندارد. التون دفتر، که تاریخ اسمی خاندان اوست، و
تاریخ سرّی مغول که شامل روایات محلی است، اطلاعات مبهم و افسانه آمیز، به دست می دهد.
در
جامع التواریخ رشیدی،
جهانگشای جوینی،
طبقات ناصری و
الکامل ابن اثیر
هم، مطالب درباره احوال گذشته چنگیز، برگرفته از همان روایات محلی است .
پیروزی های پی در پی چنگیز خان
دوستی بین چنگیز و اونک خان رییس قبیله ی
گرائیت که هم پیمان چنگیز خان بود ، نیز به دشمنی مبدل شد و
- اونک خان در صدد توقیف و اعدام چنگیز خان برآمد، اما در جنگ با چنگیز ناباورانه شکست خورد و سپاهیانش منهزم شدند. «597 ق / 1200 م».
با پیروزی بر
اونک خان ، قبایل
اویرات و
قنقرات با او از در اطاعت درآمدند و بدین گونه
خان اعظم ، تمامی قبایل نواحی شرقی مغولستان را متحد و تحت فرمان خود درآورد.
- چنگیز خان در طی چندین نبرد، قبیله نایمان را مغلوب و جاموکا را به قتل رساند،
- سرزمین ختای را تسخیر و التون خان پادشاه آن جا را کشت.
- در چین شمالی به تاخت و تاز پرداخت و پکن را متصرف شد و طوایف اویغور را وادار به فرمانبرداری نمود و بدین ترتیب
با دولت خوارزمشاه که حدود شرقی قلمرو خود را به این نواحی رسانده بود، همسایه شد و مرز مشترک پیدا کرد.
آغاز برخوردهای چنگیز خان با خوارزمشاهیان
ماجرای حاکم اترار و بازرگانان مغول
خان مغول در آغاز خواهان روابط تجاری و بازرگانی با دولت خوارزمشاهی بود که این رابطه را لازمه دوستی و برقراری مناسبات مودت آمیز میدانست.
در جریان همین تحولات، تعدادی از بازرگانان مسلمان، از قلمرو سلطان تعدادی اجناس از قماش و البسه به ولایت خان مغول بردند.
چنگیز در آغاز ورود این هیئت بازرگانی از ایران، با خشونت و تندی رفتار کرد، اما سرانجام از آنان دلجویی نمود و آنها را با خشنودی به وطن بازگرداند. در بازگشت این هئیت، تعدادی بازرگان مغول که حدود چهار صد و پنجاه تن بودند و ظاهراً اکثرشان مسلمان بودند (؟)، با مقداری اجناس و مال التجاره به همراه هیئت ایرانی به قلمرو سلطان خوارزمشاه فرستاده و نامهای مبنی بر تمایل به برقراری و توسعه روابط بین دو دولت تقدیم کرد.
اما غایر خان، حاکم اترار، این بازرگانان را که از سر حد آن ناحیه وارد قلمرو سلطان شده بودند، به اتهام جاسوسی در همان جا توقیف کرد، و با اجازه سلطان که در آن هنگام در ولایت عراق بود و گزارش غایر خان را نشانه سوء نظر چنگیز خان تلقی میکرد، آنها را به قتل رساند .
حمله ی چنگیز خان به قلمرو خوارزمشاهیان
چنگیز سفیری ویژه به دربار سلطان خوارزمشاه فرستاد و درباره این پیشامد توضیح خواست، اما سفیر نیز به دستور سلطان به قتل رسید.
چنگیز خان برای تلافی این اهانت، هجوم به قلمرو سلطان را اجتناب ناپذیر یافت «614 ق / 1217 م».
جنگ به فرار سلطان خوارزمشاهی انجامید و در اندک مدت
ماوراء النهر،
خراسان و
عراق
عرصه کشتار و ویرانی مغول شد.
مقاومت جلال الدین منکبرنی هم مانع از ادامه هجوم چنگیز نشد.
در این تهاجم گسترده که پسران چنگیز
جوجی،
توشی و
تولی
هم با او همراه بودند، دنیای اسلام را فاجعهای مواجه ساخت که حاصل آن قتل عام، ویرانی و پریشانی بی سابقه ای بود.
چنگیز خان پس از ده سال به مغولستان بازگشت تا این که در بستر جان سپرد «624 ق / 1227 م».
اما فرمانروایی مغولان در ایران، چهل سال بعد از شکست و فرار
سلطان محمد خوارزمشاه از مقابل لشکر مغولان، بنیاد نهاده شد و سلسله فرمانروایی
ایلخانان نام گرفت.
