نمک آشپزخانه
نمک یا
کلرید سدیم، یک ماده ی مرکب شیمیایی است که از دو عنصر
سدیم و
کلر تشکیل یافته است. این ماده عامل شوری
آب اقیانوس ها و
دریاها و همچنین مایعات برون سلولی بسیاری از موجودات چند سلولی می باشد. از نمک به عنوان
طعم دهنده ی
غذا یا به عنوان نوعی ماده نگهدارنده استفاده می شود.
اهمیت بیولوژیکی نمک
کلرید سدیم نوعی ماده ی حیاتی بر روی
کره زمین است. اغلب بافت ها و مایعات بدن، حاوی مقادیر متفاوتی
نمک می باشند. غلظت
یون سدیم در
خون با تنظیم سطح مایعات بدن مرتبط است. انتقال
تحریکات عصبی را یون های سدیم تنظیم می کنند.
از حل نمودن 9 درصد کلرید سدیم در
آب، محلول
فیزیولوژی به دست می آید. چون این محلول به
پلاسمای خون شباهت زیادی دارد، به همین دلیل به این نام معروف است. از محلول فیزیولوژی به عنوان مایع جایگزین در
پزشکی استفاده می کنند. از این محلول معمولاً برای کمک به بیمارانی که به هر دلیل آب بدنشان از دست رفته استفاده می کنند. در میان
مهره داران، تنها انسان ها قادرند که با
عرق کردن، مقادیر زیادی نمک از بدن خود ترشح نمایند.
استفاده از نمک در طول تاریخ
در طول تاریخ از زمان های بسیار قدیم سخن از نمک به میان آمده است. مثلاً داستانی از همسر
حضرت لوط آمده که زمانی که از دستور فرشتگان سرپیچی نمود و به شهر بدکاران بازگشت، تبدیل به مجسمه نمک شد.
توانایی
نگهداری طولانی مدت از مواد غذایی با اضافه نمودن نمک، خود برای ایجاد تمدن عامل مهمی بوده است. با ابداع روش هایی به منظور نگهداری طولانی مدت از مواد غذایی، دیگر نیازی نبود که مردمان اولیه، به دلیل وجود مواد غذایی در ناحیه خاصی ساکن شوند و می توانستند هرجا که بخواهند سکنی گزینند.
در قدیم، نمک کالای با ارزشی برای انسان محسوب می شد. در دوران امپراطوری رم، گاهی از نمک به جای پول استفاده می نمودند. در طول تاریخ، این ماده جریان جنگ ها، خط مشی مالی دول مختلف و حتی شروع انقلاب ها را تحت تأثیر خود قرار داده است. از
قرن بیستم قبل از میلاد، در کشور
چین به نمک مالیات تعلق گرفت. در آن زمان تجار، ارزش نمک را برابر با
کتاب و
طلا می دانستند.
امپراطوری رم تصمیم به کنترل بهای نمک گرفت و گاهی قیمت نمک را بالا می برد تا بتواند هزینه ی جنگ های خود را تأمین نماید و گاهی قیمت آن را پایین می آورد تا حتی فقیرترین افراد هم بتوانند از این ماده مهم در
رژیم غذایی خود استفاده کنند.
بعدها، در کشورهایی از جمله هند که تحت استعمار انگلیس بودند، تولید و انتقال نمک تحت برنامه ریزی دقیق و برای جمع آوری درآمد مالیاتی از مردم صورت می گرفت. این امر در نهایت منجر به راهپیمایی اعتراض آمیزی به رهبری
موهاتما گاندی در سال
1930 م شد که مردم هند در اعتراض به این سیاست مالیاتی انگلیسی ها، به
دریا رفتند تا نمک مورد نیاز خود را تهیه نمایند.
تولید و استفاده از نمک آشپزخانه
امروزه نمک را با تبخیر آب دریا و یا تبخیر نمودن آب نمکی که از منابع دیگر همچون چاه نمک و دریاچه ی نمک، به دست آمده تهیه می کنند.
هرچند بسیاری افراد از نمک تنها برای پخت و پز و تهیه ی غذاهای مختلف استفاده می کنند، اما نمک کاربردهای متنوعی دارد. در ساخت خمیر کاغذسازی و تهیه ی
کاغذ، برای رنگ آمیزی در صنعت
نساجی و برای تولید
صابون و انواع
پودر لباسشویی از نمک استفاده می کنند.
از نمک معمولاً برای بهتر کردن
طعم و مزه ی
غذا استفاده می شود. البته امروزه اغلب افراد از این ماده بیش از حد لازم برای بدنشان استفاده می کنند، مخصوصاً در نواحی سرد که میزان مصرف نمک باید کمتر باشد، اغلب افراد میزان زیادی نمک استفاده می نمایند.
مصرف بیش از حد نمک سبب بالا رفتن
فشار خون شده که در نتیجه احتمال خطر حملات قلبی و
سکته را افزایش می دهد.
استفاده زیستی از نمک
بسیاری از موجودات ریز زنده قادر نیستند که در محیط هایی که حاوی نمک زیاد باشند زنده بمانند. چون طبق
پدیده اسمز، آب نمک، آب موجود در سلول های بدنشان را جذب می کند و بنابراین، این موجودات می میرند. از این روش برای نگهداری طولانی مدت از مواد غذایی با اضافه نمودن نمک به آنها (همچون
ماهی دودی، گوشت
نمک سود شده،
ترشی گذاشتن و...) استفاده می کنند. همچنین نمک به عنوان
ضد عفونی کننده ی جراحات هم به کار می رود.
خاصیت آب نمودن یخ
اگرچه نمک در طول تاریخ نوعی کالای کمیاب محسوب می شد، امروزه با تولید انبوه صنعتی، این ماده را به نوعی فراورده ی مفید تبدیل نموده اند. تقریباً 51 درصد از نمک تولید شده در سراسر جهان، برای آب کردن یخ خیابان ها و جاده ها در زمستان و هنگام بارش
برف استفاده می شود. این امر ناشی از خاصیت نمک است که
دمای انجماد آن از
آب خالص کمتر است.
بنابراین یون های مثبت و منفی نمک از تشکیل بلورهای برف جلوگیری می نمایند. البته نگرانی هایی هم وجود دارد که استفاده از نمک به این شکل ممکن است به
محیط زیست آسیب برساند و در برخی کشورها، از جمله کانادا، قوانینی وضع شده که میزان استفاده از نمک برای آب کردن برف به حد اقل کاهش یابد.
مواد افزوده شده به نمک امروزی
نمکی که امروزه خریداری می کنیم، کلرید سدیم خالص نیست. در سال
1911م، برای اولین بار
کربنات منیزیم را به کلرید سدیم اضافه نمودند تا نمک راحت تر پاشیده شود. در سال
1924م،
ید را به شکل
یدین سدیم،
یدین پتاسیم و یا
یدات پتاسیم را به کلرید سدیم اضافه کردند تا احتمال ابتلا به بیماری
گواتر که به دلیل کمبود ید حادث می شود را کاهش دهند.
ساختار بلوری
کلرید سدیم بلورهایی مکعب شکلی را به وجود می آورد. ساختار بلورها به گونه ای است که
یون های منفی
کلر که بزرگ ترند در ساختار مکعب شکلی قرار گرفته اند، در حالی که یون های مثبت
سدیم که کوچکترند، فاصله ی بین آنها را پر می کنند. هر یونی به وسیله ی شش یون مخالف خود احاطه شده است. این ساختار در بسیاری از مواد معدنی هم مشاهده می شود.
نکاتی جالب در مورد نمک
- خاکی که حاوی نمک است برای کشاورزی مناسب نیست.
- در مورد نمک خرافاتی وجود دارد و می گویند که اگر از دست کسی نمک بریزد، برایش بدشانسی می آورد.
- دریاچه هایی که میزان نمک آنها زیاد باشد، غلظت نمک سبب می شود که اجسام روی آب شناور بمانند و داخل آب فرو نروند. حتی این آب شور می تواند وزن انسان را تحمل کند و افراد، به راحتی روی آب شور دریاچه ها شناور می مانند (دریاچه ارومیه).
- شهرهای سینسیناتی و دتروی بر روی معادن فعال نمک بنا شده اند.
- ریچ سوم ، مقدار زیادی پول، تابلوهای نقاشی و دیگر آثار هنری و همچنین بسیاری از اسناد و مدارک مهم خود را داخل معادن نمک نگهداری می نمود.
- امروزه، اغلب پس مانده های هسته ای را داخل معادن نمک جمع می کنند.
همچنین ببینید
