یک برنامه غذایی مناسب باید کلیه مواد مغذی (مواد
نشاسته ای ،
پروتئینی ،
چربی ،
ویتامین ها و املاح) را به نسبت های متعادل در اختیار کودک قرار دهد تا
انرژی مورد نیاز او که معمولاَ بر اساس صد کیلو
کالری به ازای هر
کیلوگرم وزن بدن است ،تامین شود. معمولاَ 50 درصد انرژی مورد نیاز کودک از مواد
قندی ،30 درصد از مواد چربی و حدود 20 درصد از مواد پروتئینی به دست می آید . بدیهی است بر حسب عادات مختلف غذایی و افزایش وزن کودک ،نسبت های فوق بین 5 تا 10 درصد قابل تغییر هستند.
غذای کودکان یک تا دوساله باید کم حجم ولی مقوی مناسب و شامل همه ی گروه های غذایی باشد . مقدار غذای کودک می تواند بر حسب اشتهای او افزایش یابد.
از آنجا که حس کنجکاوی کودک جهت آشنا شدن با دنیای خارج تاثیر زیادی بر اشتهای او می گذارد ، این امر ایجاب می کند که وعده های غذایی او شامل سه وعده ی اصلی و دو تا سه میان وعده باشد . وعده های اصلی باید مقوی و پر انرژی بوده و میان وعده ها مناسب و مکمل وعده های اصلی باشند.
البته نباید فراموش کنیم که در این سن کودک هنوز با شیر مادر تغذیه می شود تا بخشی از انرژی و مواد مغذی مورد نیاز او از این طریق در اختیارش قرار گیرد.
چرا تغذیه با شیر مادر در سال دوم زندگی یک ضرورت است؟
1- هنوز منبع مهم دریافت پروتئین برای کودک ،چربی ،
کلسیم و ویتامین ها است.
2- تا حدود 3/1 انرژی و مواد غذایی مورد نیاز او را تامین می کند .
3- چون در این سن ،کودک نوپا بسیار پرتحرک و فعال است و با دست زدن به همه جا وهمه چیز خود را به سهولت در معرض
آلودگی ها و در نتیجه بیماری ها قرار می دهد ،مواد ایمنی موجود در شیر مادر نقش حفاظتی بسیار مهمی برای کودک ایفا می کند و وی را تا حدود بسیار زیادی از ابتلا به
اسهال ،عفونت دستگاه تنفسی ،عفونت گوش ، عفونت دستگاه ادراری و امثال آن محافظت می نماید . این حفاظت در مقابل
بیماری های غیر عفونی نظیر
آسم ،
آلرژی ،
دیابت نوجوانی و بعضی از سرطان های دوران کودکی نیز وجود دارد.
4- نیازهای عاطفی و روانی کودک را که برای رشد و تکاملش بسیار ضروری است ،تامین می کند.
5- نقش بسیار ارزنده ی تغذیه با
شیر مادر در امر تکامل عصبی و روانی کودک که در سال اول زندگی آغاز شده بود ،با تداوم تغذیه با شیر مادر در سال دوم زندگی استمرار پیدا می کند.
6- اغلب کودکان در ایام بیماری به ویژه در جریان اسهال ،
استفراغ و
تب کم اشتها هستند ، ولی معمولاَ اشتهایشان نسبت به تغذیه با شیر مادر حفظ شده و یا حتی بیشتر می شود ؛ لذا این منبع مهم آب و غذا در ایام بیماری از شدت کاهش وزن آنها می کاهد و به بهبودشان کمک می کند.
7- از آنجا که تغذیه با شیر مادر با کاهش دفعات بیماری های مختلف همراه است ،اثر قابل توجهی در بهبود شرایط اقتصادی خانواده دارد.
8-در پیشگیری از
بارداری نا خواسته ی مادر نقش قابل توجهی ایفا می نماید.
نباید انتظار داشته باشیم که کودکان مانند بزرگترها غذا بخورند ؛چون ظرفیت
معده آنان هنوز کوچک است.
نمونه ای از برنامه غذایی کودک در سال دوم زندگی
یک کودک یک ساله حدود 30 درصد انرژی ،50 درصد پروتئین ،2 درصد
آهن و 75 درصد ویتامین A مورد نیاز خود را از شیر مادر به دست می آورد . در مورد سایر ویتامین ها و
املاح نیز درصدی از طریق شیر مادر و بقیه باید از طریق غذایی که به کودک داده می شود ،تامین گردد تا رشد و تکامل مطلوب او فراهم شود . البته چون تامین مقدار مورد نیاز پاره ای از ویتامین ها و آهن از طریق تغذیه با شیر مادر و غذا مقدور نیست ،لذا استفاده از قطره
مولتی ویتامین و آهن تا پایان 2 سالگی توصیه می شود . به عنوان یک راهنمای کلی که شامل 3 وعده غذای اصلی و 2 میان وعده می باشد ،برنامه ی غذایی یک کودک دو ساله به شرح زیر است:
سه وعده غذای اصلی شامل صبحانه ،ناهار ،شام دو میان وعده حدود 10 صبح و 4 بعد از ظهر
صبحانه:
نان ،
کره ،
مربا (یا
عسل) ،
پنیر کم نمک و
چای کم رنگ.
ناهار:
3 قاشق سوپ خوری پر از برنج پخته شده (پلو) +یک قاشق سوپ خوری پر از حبوبات (
عدس ،
لوبیا و ...) +یک قاشق مرباخوری کره یا روغن +نصف یک
پرتقال متوسط.
شام:
3 قاشق سوپ خوری پر از برنج پخته شده (پلو) +یک قاشق سوپ خوری پر گوشت
ماهی (بدون تیغ)+ یک قاشق سوپ خوری پر از یک نوع سبزی با برگ سبزتیره مثل
اسفناج یا
گشنیز یا
جعفری پخته شده .
در این نمونه برنامه ی ناهار و شام، چه مواد مغذی وجود دارد و به چه مقدار باید در اختیار کودک قرار گیرد؟
در غذای ظهر که برنج پیشنهاد شده است ،بخشی از انرژی و پروتئین مورد نیاز وعده ی ظهر کودک تامین می شود . اگر برنج در دسترس نباشد می توان از
سیب زمینی ،نان یا
ماکارونی نیز استفاده کرد. برنج فاقد ویتامین A و مقدار آهن بسیار ناچیز است و سیب زمینی نسبت به
برنج پروتئین کمتری دارد ؛ بنابر این هر زمان که برنج یا سیب زمینی در وعده ی غذایی کودک قرار گیرد ،حتماَ باید ماده ی دیگری که سرشار از پروتئین است به آن اضافه نمود ؛
مانند حبوبات که پروتئین برنج یا سیب زمینی را کامل می کند. پس (خوراک سیب زمینی و لوبیا) یا (عدس پلو) از نظر پروتئین کامل هستند . برای جذب بهتر آهن پیشنهاد می شود از ترکیب برنج و حبوبات یا سیب زمینی و حبوبات ، نصف یک پرتقال در برنامه ی ناهار کودک استفاده کنید که هم جذب آهن موجود در غذا را بیشتر می کند و هم کمبود ویتامین مورد نیاز را جبران می نماید.
در برنامه ی شام به جای حبوبات (پروتئین گیاهی) از یک ماده
پروتئینی حیوانی استفاده شده است. گوشت ماهی علاوه بر تامین بقیه ی پروتئین مورد نیاز کودک سبب جذب بهتر آهن موجود در غذاهای گیاهی می شود ؛ بنابر این برنامه به دلیل داشتن یک قاشق پر از اسفناج یا جعفری یا گشنیز ،هم ویتامین A مورد نیاز کودک را تامین کرده و هم به دلیل وجود گوشت ماهی ،جذب آهن موجود در مواد غذایی را بیشتر می کند.
به جای گوشت ماهی می توان از
جگر پخته شده ی مرغ نیز استفاده کرد . گرچه انرژی کمتری تولید می کند ،ولی در عوض بقیه پروتئین ،بخشی از آن و کل ویتامین A مورد نیاز را فراهم می نماید ،حتی ویتامین A تولید شده حدود بیست برابر بیشتر می شود . با این نمونه از صبحانه ،ناهار و شام قسمت بیشتر انرژی مورد نیاز کودک تامین می شود و بخش کوچکی باقی می ماند که با دو میان وعده ،مثلاَ یک تکه نان با یک نصف
موز در ساعت 10 صبحو دو وعده
بیسکویت با دو عدد
خرما در 4 بعد از ظهر این کمبود انرژی جبران می شود . سایر ویتامین ها نیز طی وعده های غذای اصلی و میان وعده به کودک می رسد.
تنها عنصری که به صورت مکمل ممکن است مورد نیاز باشد، آهن است. در بسیاری از کشورها مواد غذایی مثل برنج ،
آرد گندم ،پودر شیر ،
سس سویا ،
پودر کاری ،شکر یا نمک را با آهن غنی می کنند. در صورت عدم دسترسی به این مواد غنی شده با آهن بهتر است برای کودکان در سن 1 تا 2 سالگی قطره یا شربت آهن تجویز شود.
منبع:
مجله هنر آشپزی
