روش وبر در علوم طبیعی و علوم اجتماعی
- وبر هم این ادعای اثباتگرایانه را رد کرده بود که هدفهای شناختی علوم طبیعی و اجتماعی در اصل یکی اند و هم آیین تاریخگرایانه آلمانی را که در برابر ادعای یاد شده مدعی شده بود که در قلمرو فرهنگ و ذهن (یا در قلمرو تاریخ)، تعمیم های موجه امکان ناپذیر است، زیرا که کنشهای بشری تابع آن قواعدی نیستند که بر جهان طبیعی حاکم اند.
- وبر در برابر تاریخگرایان چنین برهان می آورد که روش علم چه موضوعش اشیاء باشد و چه انسان ها، همیشه با تجرید و تعمیم پیش می رود و در برابر اثباتگرایان این موضع را اتخاذ کرده بود که بر خلاف اشیاء، انسان را تنها می توان در تجلی های خارجی اش، یعنی از طریق رفتار و انگیزش های حاکم بر رفتارش درک کرد. او در برابر این هر دو رهیافت، بر مسئله گزینش های مبتنی بر ارزش پژوهشگر و روش های فارغ از بار ارزشی تحقیق اجتماعی تأکید ورزید.
علوم طبیعی و علوم اجتماعی '>
- به نظر وبر، تفاوت های میان علوم طبیعی و علوم اجتماعی، از تفاوت های نیت های شناختی پژوهشگر بر می خیزند و نه از کاربرد ناپذیری روش های تعمیمی و علمی در مورد موضوع کنش اجتماعی. آنچه که علوم طبیعی را از علوم اجتماعی جدا می سازد، تفاوت ذاتی در روش های تحقیق شان نیست، بلکه علایق و هدفهای متفاوت دانشمند پژوهشگر علت این جدایی اند. این هر دو نوع علم به تجرید نیاز دارند. فراوانی داده ها چه در طبیعت و چه در تاریخ، چندان است که یک تبیین تام در هر یک از این قلمروها محکوم به شکست است. حتی در علم فیزیک نمی توان رویدادهای آینده را تمامی جزئیات عینی آنها پیش بینی کرد.
- برای مثال، هیچکس نمی تواند روی پخش شدن قطعات یک نارنجک پیش از انفجار آن حساب قطعی کند. پیش بینی تنها در چهارچوب نظامی از مفاهیم امکان پذیر است که برخی از واقعیت های عینی را که در پوشش تجریدهای این نظام قرار نگرفته اند، ندیده گیرد. هم علم طبیعی و هم علم اجتماعی باید از جنبه های گوناگون واقعیت تجرید کنند و از همین روی همیشه ناچار به گزینش اند.
روش کار در علوم طبیعی و اجتماعی
دانشمند طبیعی به آن جنبه هایی از رویدادهای طبیعی علاقمند است که بتوان آن ها را برحسب قوانین تجریدی فورمول بندی کرد. با آنکه دانشمند اجتماعی نیز آرزومند یافتن یک چنین تعمیم های انتزاعی قانونمند در رفتار انسانی است، اما به کیفیت های ویژه کنشگران انسانی و معنایی که آنها به کنش های شان باز می بندند، نیز توجه دارد. هر یک از روش های علمی باید از میان تنوع نامحدود واقعیت های تجربی به گزینش متوسل شود.زمانی که یک دانشمند اجتماعی روش تعمیم دهنده ای را می پذیرد، در واقع از جنبه های تصادفی و منحصر به فرد واقعیت مورد بررسی اش تجرید می کند و
کنش های فردی عینی را به عنوان «موارد» یا «نمونه»هایی در نظر می گیرد و به صفات خاص پدیده ها یا کنشگران عینی
تاریخ می پردازد. این هر دو روش دفاعپذیرند، به شرط آنکه ادعا نشود که پدیده ها را در جامعیت شان شامل می شوند. هیچ روشی نیست که ذاتاً از روش های دیگر ممتاز و برتر باشد.
گزینش ارزشی
وبر می گوید آن مسئله خاصی که توجه یک پژوهشگر را به خود جلب می کند و سطح تبیین مورد نظر او، به ارزش ها و علایق خاص تحقیق کننده بستگی دارند. گزینش مسایل مورد بررسی، همیشه _
وابسته به ارزش_ است. هیچ تحلیل علمی مطلقاً _
عینی_ از فرهنگ یا _
پدیده های اجتماعی_ وجود ندارد که مستقل از آن دیدگاه های خاص و _
یکطرفه ای_ باشد که این پدیده ها بر حسب آنها- به گونه ای صریح یا ضمنی، خودآگاه یا ناخودآگاه- برگزیده می شوند و مورد تحلیل قرار می گیرند و برای منظورهای تفسیری سازمان داده می شوند. آنچه که «قابلیت شناخته شدن» را پیدا می کند، در واقع به دیدگاه دانشمند پژوهشگر بستگی دارد. پس میان روش های کار دانشمند طبیعی و اجتماعی شکافی پر نشدنی وجود ندارد، بلکه آن ها درنیات شناختی و طرح های تبیینی شان از یکدیگر تفاوت دارند.
کنش انسانی و معانی ذهنی
- وبر هرگاه با این اعتراض روبرو می شد که معرفت معقول درباره توالی های علّی را می توان در جهان طبیعی بدست آورد ولی جهان انسانی پذیرای تبیین معقول نیست، با همه توان خویش به مقابله برمی خاست. دانش ما از طبیعت، پیوسته باید از خارج تحقق یابد. ما تنها می توانیم مسیرهای خارجی رویدادها را مشاهده کنیم و یکنواختی های آنها را ضبط نماییم.
- اما در مورد کنش انسانی، ما می توانیم کاری بیشتر از نوشتن فرمول های توالی های تکرار شونده رویدادها را انجام دهیم و با تفسیر کردارها و گفتارهای انسان ها، انگیزه هایی را به آنان نسبت دهیم. البته وبر با این روش، با اثباتگرایان نیز به مخالفت برمی خیزد. «واقعیت های اجتماعی در معنای نهایی شان، واقعیت های معقول اند». ما تنها در صورتی می توانیم به فهم کنش انسانی برسیم که به درون آن معانی ذهنی ای راه بریم که کنشگران به رفتارشان و نیز رفتار دیگران باز می بندند.
- جامعه شناسی جوجه ها تنها می تواند نظمهای رفتار را در نظر گیرد، مانند نظم دانه برچیدن جوجه ها؛ اما جامعه شناسی گروه های انسانی دارای این مزیت ارزنده است که به جنبه های ذهنی کنش و قلمرو معنا و انگیزش نیز دسترسی دارد. از همین روی است که وبر جامعه شناسی را اینگونه تعریف میکند: _علمی که هدفش فهم تفسیری رفتار اجتماعی برای دستیابی به تبیین علل، مسیر و آثار این رفتار است_.
