-=یکی از مباحثی که در حوزه قرآن و
علوم قرآنی همیشه مطرح بوده و بازار داغی نیز داشته است، مسئله تفسیر و تاویل قرآن می‌باشد چون
قرآن کریم را خداوند به عنوان وسیله هدایت برای بشر فرستاد و مشخص است که بشر نیز فقط با خواندن قرآن نمی‌تواند به هدایت برسد مگر اینکه علاوه بر خواندنش به مفاهیمش نیز آشنا گردیده و آنها را مورد عمل قرار دهد. که این همان تفسیر و تاویل قرآن می‌باشد.=-
در این نوشتار به موضوع تفسیر و تاویل قرآن از نظر لغوی اصطلاحی و مسئله تاویل قرآ ، به طور مختصر می‌پردازیم تا به جایگاه دو موضوع در قرآن پی ببریم.
تفسیر
تفسیر در لغت به معنی روشن نمودن و تبیین است و در تعریف اصطلاحی تفسیر، تعریفهای متعددی را دانشمندان گفته‌اند از جمله بدرالدین زرکشی گفته تفسیر علمی است که با آن، کتاب خدا که به پیامبرش نازل شده شناخته می‌شود و بیان معانی و بدست آوردن احکامش و حکمتهای قرآن، از تفسیر استفاده می‌شود. و برخی نیز گفته‌اند تفسیر عبارت از دانستن
اسباب النزول و آیات مکی و مدنی قرآن و همچنین
محکم و متشابه،
ناسخ و منسوخ، خاص و عام و مطلق و مقید و ... می‌باشد و ذهبی نیز گفته که تفسیر عبارت از دانشی است که منظور و مراد خداوند را در قرآن به میزان توان و قدرت درک بشری، روشن می‌کند و همچنین تعریفهای دیگر نیز گفته شده که اگر بخواهیم یک تعریف کامل از میام همهخ تعاریف تفسیر داشته باشیم عبارت از اینکه تفسیر، روشن ساختن مفهوم آیات قرآن و روشن کردن منظور پروردگار می‌باشد. لازم به توضیح است که تفسیر فقط مخصوص به قرآن نیست بلکه در همه علوم بشری اعم از فیزیک، شیمی و ریاضی و غیره نیز کاربرد دارد اما در
علوم اسلامی در اثر اکثریت استعمال
(شاید) مخصوص به قرآن گردیده تا حدی که وقتی در بین
مسلمانان سخن از تفسیر به میان آید فورا به دهنشان تفسیر قرآن خطور می‌کند.
منابع تفسیر
برای اینکه ما در
تفسیر آیات الهی از هر گوهه خط و اشتباهی به دور باشیم باید تفسیر خود از آیات قرآن را در چارچوب زیر پیاده کنیم تا از تفسیر به رای نیز بدور باشیم:
- ظواهر الفاظ قرآن، اولین مفاهیمی که پس از خواندن قرآن به ذهنمان خطور می کند.
- عقل فطری و سالم از تاثیرات افکار و سلیقه‌های شخصی، در تفسیر قرآن از هر گونه پیش داوری بپرهیزیم. چون می‌دانیم که عقل به عنوان پیامبر درونی می‌باشد.
- استفاده از روایات رسیده از امامان و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله.
تاویل
تاویل در لغت به معنی رجوع و برگشت می‌باشد و حتی در تمامی مواردی که در قرآن به کار رفته ناشی و برگرفته از معنی لغویش می‌باشد، راغب اصفهانی می‌گوید که تاویل برگرداندن چیزی است به پایان و نتیجه‌ای که از آن منظور گوینده است خواه این نتیجه گفتاری باشد یا کرداری. و در اصطلاحی گروهی که نظر اکثرا کارشناسان قرآنی نیز همین معنی دوم می باشد.
علامه طباطبایی می‌فرماید: قرآن از یک سری حقایق و معنویات سرچشمه می‌گیرد که این حقایق ماده و جسمانی نمی‌باشند ولی به خاطر اینکه این حقایق غیر مادی به عالم بشریت باید ارائه گردد، هر چند در قالب الفاظ نمی‌گنجند، در قالب الفاظ قرآنی به بشریت هشیاری داده شده که با ظواهر اعتقادات حقه و
اعمال صالح خودشان را آماده سعادتی بکنند که آن سعادت را فقط با مشاهده درک خواهند کرد که این درک حقایق نیز در
روز قیامت اتفاق خواهد افتاد. پس تاویل قرآن حقیقت و حقایقی است که در
ام الکتاب پیش خداست.
آشنایان تاویل قرآن
طبق آیه هفتم
سوره آل عمران و آیه 33
سوره احزاب تاویل قرآن را پیغمبر اکرم و
ائمه معصومین می‌دانند و در پاره‌ای از روایات؛ امامام معصوم به عنوان راسخان در علم از جمله کسانی هستند که تاویل قرآن را می‌دانند و علاوه بر ائمه، طبق برخی دیگر از روایات عده‌ای از اصحاب ائمه نیز از جمله
جابر بن عبدالله انصاری،
میثم تمار نیز قسمتی از تاویلات قرآن را می‌دانستند.
فرق تفسیر و تاویل
با توجه به مطالب گفته شده هعم تفسیر هم تاویل به معنی فهمیدن معانی و مفاهیم قرآنی است اما با وجود این تفاوتهایی بین تفسیر و تاویل وجود دارد که بدین ترتیب است، تاویل مداول
(معنی و مفهوم) الفاظ قرآنی نیست، اما تفسیر در معانی و مدلولهای لفظی استعمال می‌شود و عده‌ای گفته اند تفسیر فقط توسط روایتها و آنچه که معنایش به خودی خود روشن است و نمی‌توان در آنها اجتهاد کرد به کار می‌رود اما تاویل آن است که علما بر اساس معانی قرآن و در اثر تبحر در
علوم و معارف الهی خودشان استنباط می‌کنند.
پس با توجه به مطالب گفته شده تفسیر بیشتر در رابطه به ظاهرا الفاظ است و تاویل در مفاهیم قرآنی، یعنی تاویل را نمی‌توان بر اساس ظاهرا لفظ قرآنی بدست آورد به همین جهت است که کسی جز خدا و راسخین در علم کسان دیگری نمی‌توانند از تاویل قرآن سر در بیاورند. به عنوان مثال وقتی آیه 82
سوره انعام نازل شد اصحاب پیامبر گفتند کدامیک از ما برخودش ظلم نکرده!! که پیامیر اکرم این ظلم در آیه 9 را تاویل به
شرک به خدا کردند.
برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به
منابع
- عمید زنجانی، مبانی و روشهای تفسیر قرآن، ، چاپ چهاردهم.
- ابوالقاسم خوئی، البیان، مترجمین محمد صادق نجمی _ هاشم زاده هریسی، دانشگاه آزاد اسلامی خوی، چاپ پنجم 1375
- جبیب الله جلالیان، تاریخ تفسیر قرآن کریم، انتشارات اسوه.
- سیوطی، الاتقان، ترجمه سید مهدی حائری قزوینی، انتشارات امیرکبیر چاپ سوم.
