مقدمه
در
قرآن مجید علاوه بر اسمهای پیامبران، نامهای فرشتگان، صحابه، و غیر نامهای پیامبران، و زنان و نامهای کفار و اسم جن‌ها، و قبایل و نامهای اقوام به صورت مضاف الیه و نامهای بتها، سرزمینها و اماکن دنیوی و مکانهای زندگی اخروی ومنسوب به مکان و نامهای ستارگان و پرندگان و تعدادی القاب آمده که به طور اجمال به بیان تک‌تک آنها می‌پردازیم:
نامهای انبیا و مرسلین
در قرآن نام بیست و پنج پیامبر و مرسل ذکر گردیده که به ترتیب زیر است:
حضرت آدم علیه السلام،
نوح علیه السلام،
ادریس علیه السلام،
ابراهیم علیه السلام،
اسماعیل علیه السلام،
اسحاق علیه السلام،
یعقوب علیه السلام،
یوسف علیه السلام،
لوط علیه السلام،
هود علیه السلام،
صالح علیه السلام،
شعیب علیه السلام،
موسی علیه السلام،
هارون علیه السلام،
داوود علیه السلام،
سلیمان علیه السلام،
ایوب علیه السلام،
ذوالکفل علیه السلام،
یونس علیه السلام،
الیاس علیه السلام،
الیسع علیه السلام،
زکریا علیه السلام،
یحیی علیه السلام،
عیسی علیه السلام و
حضرت محمد صلی الله علیه و آله که در قرآن با اسمهای متعددی از جمله محمد و احمد ذکر گردیده است.
نامهای فرشتگان
در قرآن از نامهای فرشتگان
جبرئیل و مکائیل نام برده شده است که به صورت آشکار در قرآن آمده ولی طبق بعضی روایات عده‌ای از فرشتگان که در قرآن نامی آنها برده شده بدین ترتیب است:
هاروت و ماروت: که طبق روایتی از
حضرت علی علیه السلام دو فرشته از فرشتگان آسمان هستند
رعد: که طبق حدیثی از
ابن عباس به روایت از پیامبر در جواب سوال یهود که پیغمبر فرمودند رعد فرشته‌ای از فرشتگان است.
برق: طبق روایتی از این ابی حاتم فرشته‌ای است دارای چهار چهره.
مالک: خازن آتش جهنم.
سجل: طبق روایتی از
امام باقر علیه السلام، فرشته‌ای است که هاروت و ماروت از دستیارانش بوده‌اند.
قعید: فرشته نویسنده گناهان می‌باشد.
ذوالقرنین
روح: فرشته‌ای از عظیمترین فرشتگان است (نباء به آیه 38)
سکینه: فرشته‌ای که در دل مومن سکوت یافته است و به او امنیت می بخشد. (فتح – آیه 4)
نامهای صحابه
زیدبن حارث.
نامهای پیشینیان غیر از پیغمبران و رسولان
عمران، پدر مریم، و بقولی پدر موسی نیز هست و برادر هارون که برادر موسی نیست.
عزیز و تبع و
لقمان و یوسف نامی که در
سوره غافر آمده و یعقوب که در اول سوره مریم آمده، و تقی در سوره مریم آیه 18.
نامهای زنان
از نامهای زنان فقط نام
مریم هست، بنابر قولی بعل آمده در آیه 125سوره صافات نام زنی بوده که او را عبادت می‌کردند.
نامهای کفار
از نامهای کفار نام
قارون، جالوت و هامان و بشری که در سوره یوسف آیه 19 آمده و آذر پدر یا عموی حضرت ابراهیم و نسیء.
نامهای جن
ابلیس نامش آمده که طبق نظر ابن عباس نام اصلیش عزازیل بوده است و بدین جهت ابلیس نامیده شده که خداوند او را از تمام خیر مایوس گردانید.
نامهای قبایل
از نامهای قبایل، قبیله‌های یاجوج، ماجوج،
عاد،
ثمود، مدین، قریش و روم در قرآن سخن به میان آمده است.
نامهای اقوامی که با اضافه در قرآن آمده
قوم نوح،
قوم لوط، قوم تبع، قوم ابراهیم، اصحاب الایکه (که ظاهرا همان مدین بوده) اصحاب الرس که بازماندگانی از ثمود بوده‌اند و بنا به نقلی اصحاب یاسین بوده‌اند یا به گفته قتاده قوم شعیب می‌باشند و بقولی اصحاب الاخدود می‌باشند.
نامهای بتها
از نامهای بتها ود، سواع، یغوث، یعوق، نسر که بتهای قوم نوح بوده‌اند و لات، عزی، منات که بتهای قریش بوده‌اند و نیز الرّجز که بنا به گفته اخفش نام بتی می‌باشد و بنابر نظر عده‌ای الجبت و الطاعوت که بتهای مشرکین بوده. الرّشاد در سوره غافر آیه 29 که نام یکی از بتهای فرعون بوده و بَعل که بت قوم الیاس می‌باشد و آزر، که گروهی معتقدند نام بت می‌باشد.
نامهای مکانها
بکه: که اسمی برای
مکه است که باء بدل از میم قرار گرفته.
مدینه: در
سوره احزاب به نقل از زبان منافقین یثرب نامیده شده که در جاهلیت به این نام مشهور بوده است.
بدر: منطقه‌ای نزدیک مدینه می‌باشد و طبق نقلی دیگر ما بین مکه و مدینه واقع شده است.
حنین: منطقه‌ای نزدیک طایف.
جمع: که همان مزدلفه است.
مشعرالحرام: کوهی در مزدلفه.
نقع: اسمی است برای ما بین عرفات تا مزدلفه (حد وسط عرفات تا مزدلفه).
مصر و بابل: شهری در عراق.
الایکه و لیکة: کشور قوم شعیب.
حِجر: نام منازلی در منطقه شام کنار وادی القری.
احقاف: کوههای شنی میان عمان و حضرت موت و بنابر قولی کوهی در منطقه شام است.
طور سینا: کوهی که به حضرت موسی وحی رسید.
جودی: کوهی در جزیره.
طوی: نام دره است.
کهف: اتاقی که در دل کوه کنده شده باشد.
رقیم: طبق روایتی از ابن عباس دره‌ای است بین عقبان و ایله پایین فلسطین و طبق نقلی از قتاده نام دره‌ای است که در آن.
العَرَم: که نام دره است.
حرذو الصریم: که زمینی در یمن می‌باشد.
ق: کوهی که بر زمین احاطه دارد.
الجُرُز: نام منطقه (زمینی) است.
الطاغیه: نام سرزمینی که قوم ثمود در آن هلاک شدند.
نامهای اماکن اخری
در قرآن علاوه بر نامهای این دنیا عده‌ای از نامهای
عالم آخرت نیز آمده که به این ترتیب است:
فردوس: که بالاترین درجه بهشت می‌باشد
علّیون: عالیترین مکان در بهشت می‌باشد و بنا به نقلی دیگر نام پرونده‌ای است که اعمال نیک انسان و جنّ در آن جمع آوری شده است.
کوثر: شهری در بهشت است.
سلسبیل و تسنیم: نامهای دو چشمه در بهشت می‌باشند.
سجّین: اسمی برای جایگاه ارواح کفّار است.
صعود: کوهی در جهنم و غیّ و اثام، سعیر، سائل و سُحُق که دره‌هایی در جهنم می‌باشند و همچنین موبق در آیه 52 سوره کهف بنا به گفته انس که نام دره‌ای است در جهنم پر از چرک خون.
وَیْل: ابوسعید خدری از پیامبر آورده که دره‌ای است در جهنم که
کافر چهل سال در آن سقوط می‌کند قبل از آنکه در قعرش برسد.
سائل: ابوزید درباره آیه 1 سوره معارج آورده که دره‌ای در جهنم است که سائل گفته می‌شود.
فلق: طبق حدیثی از ابن جریر چاهی در جهنم است.
یحموم: طبق گفته ابن عباس دود سیاهی است.
منسوب به اماکن
در قرآن مواردی است که به اماکن معینی منسوب شده‌اند که عبارتند از:
الامی: نسبت به ام القری مکه است.
عبقری: نسبت به عبقره جایگاه جنیان است.
سامری: منسوب به سرزمین سامرون یا سامره است.
عربی: منسوب به عربه و آن صحن خانه حضرت اسماعیل علیه السلام است.
نامهای ستارگان
از نامهای کواکب و ستارگان شمس، قمر، الطارق و الشعری در قرآن سخن به میان آمده.
نامهای پرندگان
ظاهرا ده جنس از پرندگان _ حیواناتی که دارای پر می‌باشند_ در قرآن نام برده شده که عبارتند از:
سلوی (بعوض و پشه) ذباب (مگس) نحل (زنبور عسل) جراد (ملخ)، هدهد، غراب (کلاغ)، ابابیل (پرستو) و ظاهرا مورچه‌ای که سلیمان علیه السلام سخنش را شنیده دارای دو بال بود.
کنیه‌ها
ابولهب: در قرآن فقط یک کنیه استفاده شده که آن هم ابولهب می‌باشد که اسم اصلی وی عبدالعزی می‌باشد.
لقبها
اسرائیل: لقب یعقوب می‌باشد که به معنی عبدالله یعنی بنده خدا می‌باشد.
مسیح: لقب حضرت مسیح که به معنی صدیق می‌باشد و بقولی آنکه هیچ بیماری را مسح نکند مگر خوب شود و بنا به قولی به معنی زیبا است.
الیاس: لقب ادریس است.
ذوالکفل: لقب الیاس است یا لقب یَسَعْ و بقولی یوشع و بقولی لقب زکریا.
نوح: که نامش عبدالغفار می‌باشد و لقبش نوح است زیرا که در راه اطاعت خداوند برخود نوحه می‌کرد.
ذوالقرنین: لقب اسکندر است.
فرعون: که نامش ولیدبن مصب بوده است و بنا به نقلی دیگر لقب پادشاهان مصر می‌باشد.
تبع: که نامش اسعد بن ملکی است و بدین جهت تبع نامیده شد که بسیار از او پیروی می‌نمودند و به نقلی لقب پادشاهان یمن است.
مباحث مرتبط
منبع
سیوطی، الاتقان، ترجمه سید محمدی حائری قزوینی، چاپخانه سپهر تهران 1380
