الجایتو ایلخان مغول
«716 - 703 ق / 1316 - 1303 م»
با وفات غازان خان، برادرش الجایتو در
ذی الحجه 703 ق / جولای 1304 م، با نام مسلمانی محمد خدابنده بر تخت سلطنت نشست.
سلطان محمد خدابنده را خربنده نیز میگفتند،
ظاهراً چون سلطان گرایش به
تشیع نشان میداد، مخالفان شیعه، او را بیشتر خر بنده میخواندند.
تشرف الجایتو به مذهب تشیع
الجایتو نخست به مذهب حنفی گرویده بود،
اما در اثر مشاجرات و اختلافات شافعی و حنفی که در درگاه و اردوی او شدت پیدا کرده بود، او و بسیاری از امرای مغول را از گرایش به اسلام پشیمان و نگران ساخت. تا این که در این بین به مذهب تشیع تشویق شد به طوری که در این باره از تردیدها رهایی پیدا کرد.
به همین دلیل فرمان داد تا نام خلفای سه گانه را از خطبه و سکه حذف نمایند.
مناظرهای هم که در این باره در حضور او، بین
علامه حلّی و
قاضی نظام الدین مراغهای روی داد و در طی آن، علامه به پیروزی رسید، از اسباب عمده گرایش او به تشیع بود.
مع هذا، پس از گرایش به تشیع، چون اکثریت رعیت از
اهل سنت بودند، فرمان داد تا بار دیگر نام خلفای سه گانه را بر روی سکه و خطبه وارد نمایند.
امور داخلی قلمرو در دوره الجایتو
الجایتو مقارن جلوس، برای دفع بهانه فتنه جویان،
- به قتل آلافرنگ اقدام کرد.
- امیر چوپان را عنوان امیر الامرایی داد .
- بعدها پسر خردسال خود، ابوسعید را تحت نظارت امیر سونج به حکومت خراسان فرستاد.
- بعد از آن نیز، طی فرمانی، رعایت قانون اسلام و یاساهای غازانی را الزام کرد.
- شهر سلطانیه را در محلی که غازان قصد بنای یک شهر تازه را در آن داشت به وجود آورد و آن را پایتخت خویش ساخت «704 ق / 1304 م»،
- همچنین گیلان را که تا آن زمان امرای مغول برای تسخیر آن توفیق نیافته بودند پس از چندین نبرد نسبتاً خونین و سخت فتح کرد، هر چند که موفق به تغییری در آن مناطق نشد «706 ق / 1306 م».
دیباج از امیران ناحیه گیلان، که علامه قطب الدین شیرازی، کتاب
دائرة المعارف گونه معروف خود به نام
درة التاج لغّرة الدباج را به نام او تألیف کرد، در جریان این فتح به اردوی الجایتو آمد که به طور صلح جویانهای با سلطان
ایلخانان مدارا کند.
امور خارجی قلمرو در دوره الجایتو
لشکرکشی نافرجام الجایتو به شام
یک بار هم در صدد لشکر کشی به شام برآمد که در این میان برخی از امرای
مصر نیز که از خلیفه الملک الناصر، سلطان مصر، ناراضی بودند، او را به این کار تشویق کردند.
عاقبت اولجایتو در کنار
فرات، قلعه رحبه را به محاصره درآورد، اما با مقاومت شدید مدافعان آن مواجه شد که سرانجام از محاصره آن دست برداشت «رمضان 712 ق /
ژانویه 1313 م» به طوری که فکر حمله به شام را نیز از سر بیرون کرد.
الجایتو هم مانند اکثر ایلخانان دیگر در شرابخواری افراط میکرد از این رو به دنبال یک بیماری کوتاه در سن سی و پنج سالگی در رمضان 716 ق / نوامبر 1316 م« وفات یافت و پسرش ابوسعید بعد از او به سلطنت رسید.
