این نام بسیار کهن است و در اصل به معنی خاور (شرق) زمین است.
در اوائل قرون وسطی نام خراسان به طور کلی به تمام ایالات اسلامی که در سمت شرق کویرلوت تا کوههای هند واقع بودند، اطلاق می‌گردید. به این ترتیب تمام بلاد ماوراءالنهر را در شمال شرقی شامل می‌شد. حدود خارجی خراسان آن دوره در آسیای مرکزی بیابان
چین و یا می رود در سمت
هند، جبال هندوکش بود، ولی بعدها این حدود هم دقیقتر و هم کوچکتر گردید.
حدود خراسان اصلی در دوران اسلامی و بعد از آن از شمال به رود جیحون محدود گشت ولی همچنان تمام ارتفاعات اطراف هرات را دارا بود.
ایالت خراسان که در دوره خلفای دوم و سوم به تصرف مسلمانان در آمد، از سوی اعراب به چهار قسمت تقسیم گردید که در قرون وسطی شناخته شده بودند:
نیشابور،
مرو، هرات و بلخ.
بعدها قسمتهایی از ماوراء نهر نیز جزو خراسان محسوب گردید مانند سمرقند. این شهرها هر یک کانونی هم در رشد و پیشرفت علوم و در قرون اولیة اسلامی مهد دانشمندان بزرگی بودند.
در جنگ هرات که در دوره قاجاریه در سال 1249 هجری قمری صورت گرفت، قسمت شرقی خراسان به افغانستان ملحق شد. بعدها قسمت‌های دیگری هم از شمال و جنوب شرقی آن از دست رفت.
امروزه از شهرهای مهم خراسان می توان مشهد،
نیشابور، سبزوار، بیرجند و قوچان را نام برد.
سرزمین خراسان سرزمینی متنوع است که در آن می توان کویر، جنگل، کوهستان و دشت های حاصلخیز را مشاهده کرد.
موقعیت جغرافیایی استان خراسان
استان خراسان با مساحتی معادل 313335
کیلومتر مربع، وسیع‌ترین استان کشوراست و در حدود یک پنجم مساحت
ایران را تشکیل می‌دهد. این استان از شمال و شمال شرق به جمهوری
ترکمنستان، از شرق به کشور
افغانستان، از جنوب به استان
سیستان و بلوچستان و از غرب و شمال غربی به استان
یزد،
اصفهان،
سمنان و
گلستان محدود می‌باشد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری استان
خراسان دارای 23 شهرستان، 54 شهر، 24 بخش و 224 دهستان و 7996 آبادی دارای سکنه است.
صنایع دستی
یکی از ابزارهای مهم برای شناخت ویژگی فرهنگی و قومی هرمنطقه شناخت صنایع دستی آن منطقه می باشد. آثار ارزشمند به یادگار مانده حکایت از ذوق و استعداد وصف ناپذیری می کنند که در جای جای آن می توان به هنر و ظرافت دست های پرتوان هنرمندان ایرانی پی برد.
در استان
خراسان تولیدات هنری نقش پر اهمیتی در اقتصاد منطقه دارند. انواع مهم صنایع دستی در این استان شامل: قالی بافی ابریشم کشی، شعر بافی، نمد بافی، پوستین دوزی، سنگ تراشی و قلم زنی روی سنگ، فیروزه تراشی، سفالگری، سبد و حصیر بافی است. انواع دیگر تولیدات دستی شامل چارق، گیوه، فراورده های چوبی و فلزی، نقاشی روی چرم و غیره می باشد.
قالی بافی
یکی از صنایع دستی مهم استان خراسان قالی بافی است. پیشینه قالی بافی در این استان را می توان به دو دوره متمایز تقسیم کرد:
- دوره صفویه که قالی‌های این دوره اغلب دارای نقش های هراتی با زمینه لاجوردی و یا لاکی سیر و با حاشیه باریک به رنگ زرد روشن می‌باشد.
- دوره دیگر راه اندازی کارگاه‌های قالی بافی توسط بازرگانان تبریزی در نیمه دوم قرن سیزدهم است. به این دلیل، امروزه در صنعت فرش مشهد دو نوع گره وجود دارد که عبارت‌اند از: گره فارسی (محلی) و گره ترکی (تبریزی).
مهم‌ترین مرکز قالی بافی در استان خراسان
مشهد است. زمینه قالی‌های مشهدی دارای رنگ لاکی با نقش ترنج و لچک و حاشیه لاجوردی است.
بیرجند،
طبس،
کاشمر،
سبزوار و
نیشابور از نظر قالی بافی به ترتیب در مراحل بعدی قرار می‌گیرند.
در میان عشایر خراسان، قالی بافی از رونق فراوانی برخوردار است. قالیچه‌های بلوچی در میان چادر نشینان اطراف تربت حیدریه، کاشمر، سرخس و تربت جام رایج است. هم چنین در میان
عشایر کرد که در شمال خراسان سکونت دارند، بافت قالیچه‌های ترکمنی رواج دارد.
شعر بافی
شعربافی یا دست بافی در استان خراسان، از گذشته های دور، یکی از مشاغل صنعتگران بوده است. این صنعت در بیش تر شهرهای استان
خراسان ، به ویژه در شهرستان‌های
مشهد، سبزوار و تربت حیدریه، به صورت خانگی و کارگاهی دیده می‌شود. فعالیت‌های برک بافی، فرت بافی و ابریشم بافی را نیز می‌توان در این رده قلمداد کرد که عمده تولیدات آنها حوله، چادر شب، بقچه و ... است.
نمد بافی
در میان عشایر خراسان، صنعت نمد مالی از رونق فراوانی برخوردار است و دو مرکز اصلی تولید آن، شهرهای
مشهد و قوچان می باشند.
گلیم بافی
در میان عشایر و روستاییان خراسان، گلیم بافی به عنوان یک فعالیت خانگی معمول است. مناطق عمده گلیم بافی در استان خراسان، شهرستان های مشهد، قوچان و شیروان است.
پوستین دوزی
یکی از صنایع مهم استان خراسان پوستین دوزی است. در شمال استان، سردی هوا موجبات پیدایش و گسترش این صنعت را فراهم آورده است. پوستین دوزی در میان عشایر کوچ نشین استان از اهمیت به سزایی برخوردار است.
سنگ تراشی و قلم زنی روی سنگ
از جمله فعالیت‌های هنری در شهر مشهد، یکی هم سنگ تراشی است که سابقه‌ای دیرینه دارد. عمده تولیدات مصنوعات سنگی عبارت اند از:
قندان، هاون، ظرف دیزی و انواع مجسمه های سنگی.
فیروزه تراشی
شهر نیشابور که به شهر فیروزه شهرت دارد، دارای
معادن ارزشمندی از فیروزه می باشد که از قرن ها پیش مورد بهره برداری قرار گرفته اند. فیروزه تراشی یکی از حرفه های قدیمی در استان خراسان است. تراش فیروزه به اشکال پیکانی و مسطح از جمله تراش هایی است که طرفداران فراوان دارد. فیروزه یکی از سوغاتی های مهم استان خراسان است و بازار مطلوبی نه تنها در استان، بلکه در سطح کشور دارد.
سفالگری
یکی از صنایع دستی مهم در ایران سفالگری است که در شهرهای حاشیه
کویر ایران از موقعیت مناسبی برخوردار است. مرکز اصلی این صنعت در استان خراسان، در شهرستان گناباد به ویژه روستای مند است. مهم ترین تولیدات این صنعت انواع گلدان و ظروف سفالین می باشد.
سبد و حصیر بافی
یکی از صنایع دستی مهم و پردازشی که با هزینه بسیار ناچیز، ساخته هایی را می آفرینند، سبد و حصیر بافی است. مواد اولیه این تولیدات، کاه و شاخه های نازک درختان است و مرکز اصلی آن روستاهای اطراف طرقبه در استان خراسان می باشد. به دلیل توریستی بودن منطقه طرقبه، بازار این تولیدات از موقعیت مطلوبی برخوردار است. برای بافت سبد، از چوب درختچه بید مشک استفاده می شود که هم ظریف و هم باریک است و هم چنین خاصیت انعطاف پذیری آن زیاد می باشد. صنایع ظریف حصیر بافی، در میان مسافرینی که به این استان سفر می کنند و هم چنین اهالی منطقه، جایگاه ویژه ای دارد.
شهرستانها :
بیرجند-بجنورد-چناران -درگز-اسفراین-فریمان-فردوس-گناباد-کاشمر-خواف-مشهد-نیشابور-قائنات-قوچان-سبزه وار-سرخس- شیروان-طبس- تایباد-تربت حیدریه -تربت جام-
بناهای یادبود تاریخی:
1-برج علی آباد ، کاشمر- 2-برج اخنجان ، مشهد
3-آرامگاه عطار نیشابوری ، نیشابور
4-آتشکده بازه هور ، مشهد
5-آرامگاه فردوسی ، مشهد
6-هارونیه ( آرامگاه غزالی ) ، طوس
7-مجموعه کلات نادری ، کلات
8-آرامگاه خواجه ربیع ، نیشابور
9-آرامگاه خیام نیشابوری ، نیشابور
10- کاخ خورشید ، طوس
11-مناره خسرو گرد ، سبزه وار
12-خانه آینه مفخم ، بجنورد
13-آرامگاه مولانا زین الدین ابوبکر ،تایباد
14-آرامگاه قطب الدین حیدر ، تربت حیدریه
بناهای یادبود مذهبی:
1-مسجد گوهرشاد ، مشهد
2-حرم مطهر امام رضا ، مشهد
3-حرم امامزاده محروق ، نیشابور
4-حرم امامزاده سید مرتضی ، کاشمر
5-آرامگاه خواجه ربیع ، مشهد
6-آرامگاه لقمان بابا ، سرخس
7-مسجد جامع نیشابور ، نیشابور
جاذبه های طبیعی
1-کوههای بینالود ، نیشابور
2-مرکز تفریحی کوه سنگی ، مشهد
3-زعفران
4-مرکز تفریحی طرقابه
فرهنگ و هنر
1-موزه آستان قدس رضوی ، مشهد
2-موزه فردوسی ، مشهد
3-صنایع دستی
