در هزاره اول پیش از میلاد تا زمان استقرار دولت قدرتمند ماد در دهه آخر قرن هفتم ق.م در بخش وسیعی از شمال ، غرب، جنوب غربی و قسمتی از جنوب فلات ایران با نام‌ها و قوم‌هایی، چون مانائی، سکاها، کاسپی‌ها، اوراتورها، کاسی‌ها، ایلامی ها، سومری ها، پارس ها برخورد می کنیم . در این میان گوتی ها در کنار لولوبی ها، میتانی‌ها، ایلامی‌ها،کاسی‌ها، کاسپی ها، از جمله ساکنان کهن فلات ایران به شمار می‌رفته‌اند که با نام و آثار آنان از هزاره سوم پیش از میلاد در منطقه خاورمیانه آشنا هستیم و آن‌ها به شرح زیر هستند.
1- گوتی‌ها
نام مردمانی بوده‌است که در بین هزاره سوم و دوم پیش از میلاد در شرق و شمال غربی منطقه لولوبی (در منطقه آذربایجان و کردستان) می‌زیسته‌اند و به عبارت دیگر گوتی‌ها در ماوراء کو ه‌های زاگرس می‌زیسته‌اند. نقش برجسته معروف «هورین شیخان» در «بالا برود» دیاله شناخته شده‌است. که از لحاظ شکل ظاهر شبیه کردان منطقه زاگرس است . . از دیگر آثار مربوط به گوتی‌ها سر مجسمه مفرغی به دست آمده در همدان است که آن را به یکی از شاهان گوتی در پایان هزاره دوم قبل از میلاد زیسته، نسبت می‌دهند.
2- لولوبی‌ها
لولوبی‌ها در بخش وسیعی از رود دیاله تا دریاچه ارومیه استقرار داشته‌اند که در کتیبه‌های آشوری از یکی از حکمران‌های آن‌ها به نام «زاموا» یاد شده‌است. آن‌ها از بومیان منطقه زاگرس بوده اند که همواره با آشوری‌ها جنگیدند. از این قوم کهن «در سر پل ذهاب» نقشی از یک حکمران به نام «آنو با نی نی» معروف است. از مهم‌ترین ویژگی‌های این نقش تصویر اولین نفر از شش شخصیت کنده شده در زیر تصویر است که لباس و کلاه آن‌ها به طور کامل همان است که در نقش برجسته‌های تخت جمشید، شخصیت‌ها و افسران مادی در بردارند. به عبارت دیگر در طول نزدیک به دو هزار سال، فرهنگ بخش وسیعی از فلات ایران در زمینه هنر پوشاک تداوم داشته و این کتیبه نشان می‌دهد که لباس مادی‌ها شبیه لاس لولوبی‌ها بوده‌است.
3- میتانی‌ها
این قوم در هزاره دوم ق م در قسمت غرب ایران از موقعیت برجسته برخوردار بوده‌اند در حدود 1500 ق.م، دولتی قدرتمند که از دریای مدیترانه تا کوه‌های غربی آذربایجان و زاگرس امتداد داشته‌است، تشکیل می‌دادند. سپس آنان شمال بین النهرین را به سرزمین خود افزودند. پایتخت آنان منطقه «آرپ خا» (arapkha) در نزدیک «کرکوک» در شمال عراق کنونی بود. میتائی‌ها را آریائی دانسته‌اند. آن‌ها مدتی با قوم هوری (هوریانی) ممزوج شدند و امپراتوری میتانی را تشکیل دادند. آن‌ها توانستند آن قسمت از منطقه زاگرس را که متعلق به قوم گوتی بود به حوزه حکومتی خود اضافه کردند. آن‌ها با دولت‌های مصر متحد شدند و بعضی از فراعنه با دختران میتانی ازدواج کردند. الواح و آثاری در «اورگان تپه» (urgantapen) در جنوب کرکوک به دست آمده‌است. از قوانین مدنی این قوم گواهی می‌دهد.
4- کاسی(کاسیت ها)
این اقوام ابتدا در جنوب غربی دریای کاسپین (خزر) سپس در دامنه زاگرس ساکن شدند. مردمان ناحیه لرستان کنونی از بازماندگان کاسی‌ها هستند. طبق نوشته‌های آشوری، هگمتانه (همدان) را آشوری‌ها قبل از مادها «کارا- کاسی» به معنی شهر کاسیان می‌نامیدند. هم‌چنین نام شهرهای قزوین، کاشان و دریای کاسپین را برگرفته از نام این قوم می‌دانند. وسعت منطقه حضور کاسی‌ها در بخش‌های غربی ایران تا همدان امتداد داشته‌است.
کاسیان در برخی از نواحی «ماد آینده» سکونت گزیده و به احتمال قوی، نواحی مزبور به وجهی استوار جزو قلمرو دولت کاسی شده‌است. زیرا آثار نقاط مسکونی کاسیان در نواحی دور دست ماد نیز تا هزاره اول پیش از میلاد محفوظ مانده و عنصر نژادی کاسی‌ها و پیوندشان با آریایی‌ها نظریات مختلفی وجود دارد. برخی آنان را آریائی و برخی دیگر جزیی از اقوام آسیائی می‌دانند. عده‌ای از باستان‌شناسان کاسی‌ها را هند و اروپایی دانسته‌اند. برخی کاسیان را شعبه‌ای از «کاسپین»ها می‌دانند و نام قزوین از کاسپین گرفته شده‌است. و عده‌ای معتقدند کاسیان همان قومی بودند که «کاشیان» را در کاشان فعلی به وجود آورده‌اند و کاسپین‌ها از دوم قوم تشکیل می‌شده‌اند. اول کاسپی‌ها از اهالی قزوین از نسل آن‌ها هستند. دوم پین‌ها(فین ها) که اجداد مردم فین در جوار شهر کاشان را تشکیل می‌دهند و فین مرکز ثقل تمدن سیلک بوده‌است.
5- اوراتوها
سرزمینی که از اوایل قرن ششم قبل از میلاد «ارمنستان» نامیده می‌شد. قبل از آن تاریخ، کشور «وان» یا آرارات نام داشت و تمدن آن گرفته شده از تمدن‌های آشور و بابل بوده‌است. در کتیبه‌های آشوری نام این اقوام را «اورارتو» (urantu) در تاریخ هردوت «آلارود» (alarode) آمده‌است و در تاریخ به نام دولت وان یا آرارات یاد می شود. که هنوز کوهی در شمال غربی ایران است که برگرفته شده از اورارتو می‌باشد که به آن آرارات می گویند. قوم اورارتو پیش از قرن ششم ق.م و آمدن ارمنی‌ها در آن نواحی سلطنت می‌کرده‌اند و کشور ایشان میان سه دریاچه روان، ارومیه، گوگچه بود. پایتخت ایشان در محل وان و توپراق قلعه بود و پیش از آن که رامنه به این نواحی مهاجرت کنند، اورارتوها تمدن عالی و درخشان داشته‌اند. بعدها اورارتو مرکز حکومت قوم ارمنی شد که آریائی بودند .
6- مانائی‌ها
مانائی‌ها از اقوام صاحب نام و نشانی بودند در ناحیه «مادآتروپتن» یا آذربایجان کنونی در سده‌های نخستین هزاره اول پیش از میلاد تا زمانی که جزیی از دولت بزرگ ماد گردیدند، از جمله دولت‌های منطقه‌ای به شمار می‌رفتند. آن‌ها مخلوطی از مهاجران بومی قفقاز و آریائی بودند که در جنوب شرقی دریاچه ارومیه تا حدود جنوب غربی خزر، به ویژه بین حدود مراغه تا بوکان و سقز امروزی سکونت داشتند. بین مانائی‌ها و اهالی اوراتو پیوندهای فرهنگی و سیاسی و در پاره‌ای وقت‌ها دیگری وجود داشت. مانائی‌ها، هم از نظر اقتصادی، هم از نظر آفرینش‌های هنری، صاحب توان و رشد فرهنگی والایی بودند. به همین دلیل در زمان حکومت قدرتمند ماد، سرزمین مانا به اعتباری قلب و مهم‌ترین کانون فرهنگ و تمدن امپراتوری ماد را در برگرفت زبان مانائی‌ها با مادها از یک ریشه بود. هرتسفلد باستان‌شناس معروف پس از مطالعه تخت‌جمشید می‌نویسد که مادی‌ها، مانائی‌ها و سیمری‌ها متعلق به یک فرهنگ بوده و حتی پارا جلوتر گذاشته با سکاها دارای فرهنگ مشترک می‌دانند.
7-
اقوام بزرگی که دولت‌های موجود در ایران کمتر می‌توانستند بر آن‌ها سلطه پیدا کنند عبارت بودند از تیپورها (مازندرانی ها) و آمارادها در بخش‌هائی از مازندران و کادوسیان در گیلان و بخش‌هایی از مازندران.
امتیاز: 0.00
وزارت آموزش و پرورش > سازمان پژوهش و برنامه‌ريزی آموزشی
شبکه ملی مدارس ایران رشد
ارسال ها: 204
شما باید یک عنوان و متن وارد کنید!