درست است که حقیقت غایی و مبدأ هستی یکی بیش نیست ، ولی آنچه در بحث
تعدد و تنوع ادیان مطرح می شود مربوط به شناخت و شهودها و
تصور و
تصدیق هایی است که نسبت به آن حقیقت غایی تحقق می پذیرد. این جاست که تعدد و تکثر رخ نموده پای
صدق و کذب و
حق و باطل به میان می آید. و این در جایی است که موضوع و جهت مورد بحث یک چیز باشد، مثلا یکی به
یگانگی و بساطت ذات و صفات خداوند معتقد است ، و دیگری به
تعدد اله یا ترکب ذات و صفات خدا عقیده دارد ، یکی
توحید را می پذیرد و دیگری
تثلیث را ، یکی
تجسد خداوند را از مبادی و ارکان ایمان می شمارد، و دیگری آن را نشانه
شرک و
کفر می داند، یکی به
وحدت شخصی ذات خداوند معتقد است، و دیگری آن
خدای متشخص را نپذیرفته ، حقیقت غایی را نامتشخص و حال در جهان هستی می انگارد.
چگونه می توان این معرفت ها و عقاید متضاد و متناقض را یکسره درست و حق خواند؟
- این که صاحبان این عقاید حسن نیت داشته و حقیقتا در پی یک چیزند و آن همان حقیقت غایی و کمال مطلق است، مشکل حق و باطل و صدق و کذب را در مرحله شناخت و اعتقاد حل نمی کند. آری ، ممکن است کسی بر خطا و بطلان خود در مواردی و به دلایلی معذور باشد، ولی این عذر بر اندام خطا جامه صواب ، و بر قامت باطل لباس حق نمی پوشاند. به همین خاطر است که پیامبران الهی و منادیان توحید، مشرکان و بت پرستان را بر خطا و گمراهی دانسته با آنان به احتجاج و گفت و گو برخاسته و احیانا کارشان به جنگ و جدال انجامیده است.
- ابراهیم خلیل علیه‌السلام عموی خود آذر را از بت پرستی بر حذر داشته و به صورت موکد یادآور می شود که او و قومش در گمراهی آشکارند( انعام، 74). و به پرستش گران خورشید می گوید: من از آنچه شما به آن شرک می ورزید بیزارم( انعام، 78) امام علی علیه‌السلام می فرماید: «حق و باطل و لکل أهل » ( خطبه 16) حقی وجود دارد و باطلی ، و هر یک پیروانی دارد.
- قرآن کریم عقیده تجسد و تثلیث را باطل و غلو در دین دانسته خطاب به نصارا می فرماید: « یا اهل الکتاب لا تغلوا فی دینکم و لا تقولوا علی الله الا الحق انما المسیح عیسی بن مریم رسول الله و کلمته القیها الی مریم و روح منه ، فامنوا بالله و رسله و لا تقولوا ثلاثه انتهوا خیرا لکم انما الله اله واحد سبحانه ان یکون له ولد ، نساء ، 171»
ای اهل کتاب در دین خود غلو نکنید ، و درباره خدا جز سخن حق نگویید .
مسیح ، عیسی بن مریم فقط فرستاده خدا و کلمه الهی است که آن را به مریم القا نموده و او روحی الهی است. پس به خدا و پیامبران او ایمان آورید، و نگویید خدا سه تاست، این کار یعنی ترک تثلیث و پذیرش توحید مایه خیر شماست، خداوند یکتاست، از داشتن فرزند منزه است.
منابع
- نهج البلاغه، خطبه 16
- علی ربانی گلپایگانی، تحلیل و نقد پلورالیسم دینی