ضرب المثلهای قرآنی
مقدمه
قرآن کتاب الهی برای تربیت بشر آمده تا او را از تاریکیهای جهل و نادانی به سوی
سعادت و
هدایت بکشاند، برای رسیدن به این هدف قرآن اسلوب بیان خاصی دارد که نه شعر است و نه نثرمعمولی، اسلوب و روش قرآن برای رسیدن به این هدف، سه روش مهم
قصهگویی،
سوگند یاد کردن و استفاده از ضرب المثلها میباشد، که
فصاحت و بلاغت آن در زیبایی تعبیرها و بکارگیری مثلهاست. ما در این بخش به چگونگی بهره برداری قرآن از ضرب المثلها میپردازیم:
راغب اصفهانی در مورد مثل میگوید: مثل یعنی در مورد یکی از دو چیزی که به یکدیگر شباهت دارند، مطلبی بگویی به این قصد که مشابه آن مطلب در مورد دیگری آشکار گردد. زیرا همانگونه که میدانیم مثلها حقایقی را که دور از دسترس ماست را به ذهنمان نزدیکتر ساخته تا جائی که ما را در آستانه احساس آن قرار میدهد و در واقع فهمیدن مطلب را برایمان آسان مینماید.
اهمیت مثل
اهمیت مثل تا حدی است که گاها یک مثل بسیار کوتاه ما را از آوردن استدلالهای پیچیده بینیاز میکند و از جمله ویژگی خاص مثلها اینست که برخلاف استدلالها قابل فهم برای عموم مردم میباشد و هر کدام به میزان درک و فهم خود از آن استفاده میبرند. در واقع با نظر بر اینکه مثل یک مطلب عقلی و غیرحسی را به یک چیز حسی تشبیه میکند و با در نظرگرفتن اینکه انس انسان با حسیات بیشتر است درجه اطمینان انسان را در مسائل تا حدی بالا میبرد که حتی افرادی که از روی عناد استدلالهای عقلی را قبول نمیکنند سرتسلیم فرود آورند. فلذا با توجه به مطالب یاد شده قرآن نیز برای استفاده از فواید مثل، برای اثبات سخن و یا فهماندن مطالبش از مثل کمک گرفته و آن را مایه تذکر و تفکر انسانها میداند و لذا میبینیم که در آیه 58
سوره روم بیان میکند: "ما برای مردم در این قرآن از هر نوع مثلی زدیم شاید تذکر شوند."
انواع مثل در قرآن
البته امثال در قرآن بر دو نوع است
ظاهری
یک نوع آن ظاهری است یعنی لفظ مثل در آن استفاده شده مانند مثلهم کمثل الذی استوقد نارا (بقره-17)
مخفی
نوع دوم آن مخفی است و واژه مثل در آن ذگر نگشته به عنوان نمونه به سخن ماوردی اشاره میکنیم که گوید: از حسین فضال که مثلهای عرب و عجم را در قرآن میدانست سوال شد که آیا در کتاب خدا راجع به این مثل (خیرالامور اوساطها: بهترین امور میانه های آنهاست) چیزی دیدهای گفت بله در چهار جای قرآن:
1-
سوره بقره آیه 68 "لافارض و لابکر بل عوان بین دلک" نه از کار افتاده و پیر و نه بکر وکار نکرده، میانه این دو.
2-
سوره فرقان آیه 67 "والذین اذا انفقوا لم یسرفوا و لم یقتروا و کان بین ذلک قواما" و آنانکه هرگاه انفاق کنند نه
اسراف نمایند و نه
بخل ورزند بلکه میانه این دو خرج کنند.
3-
سوره اسراء آیه 29 " و لا تجعل یدک مغلولة الی عنقک و لا تبسلها کل البسط" دستت را به گردنت مبند و آن را کاملا هم مگشای".
4- سوره اسراء آیه 110 "و لا تجهر بصلاتک و لاتخافت بها وابتغ بین ذلک سبیلا" نه نمازت را بسیار بلند بخوان و نه بسیار آهسته و بین این دو حد وسطی اختیار کن.
که در این بخش به بررسی مثلها در انواع مختلفش در قرآن میپردازیم.
مثل آب و کف
مثل زندگی دنیا
مباحث مرتبط
ارسال المثل
ضرب المثلهای ظاهری قرآن
ضرب المثلهای مخفی قرآن
منابع
- عبدالرحمن سیوطی، الاتقان، مترجم سید مهدی حائری قزوینی، انتشارات امیرکبیر 1380
- نمایندگی ولی فقیه در سپاه، علوم و معارف قرآن پائیز 1381