نگاه اجمالی
خانوادههای روستایی از گذشتههای دور به علت نیازهای مشترک و به منظور مبارزه علیه عوامل نامساعد طبیعی و دیگر عواملی که در زندگی و معیشت آنان خللی ایجاد میکند با یکدیگر همکاری و اشتراک مساعی دارند. وجود «
بنه» ، «
صحرا» ، «
پیکال» ، *
هراسه» ، «
پاگاو» و واحدهای کار
زراعی سنتی مشابه دیگر که مستلزم کارگروهی و بهره برداری مشترک است، روابط و مناسبات متقابل پیوسته نظیر همیاره کاری و همیاری در
روستاهای لرستان ، کایری (دروکایر ، نشاء کایر) و همّازی (گوهماز= maz-Hm- Gu ، باغ هماز ، نشاء هماز و) در
روستاهای مازندران ، که بر اثر مداومت و استمرار در طول زمان به صورت یک نهاد اجتماعی در آمده است.
تاریخچه
مطالعات نشان میدهد که انسانها از همان آغاز پیدایی خود بطور دسته جمعی و گروهی زندگی میکردهاند و از طریق همیاری و پیوستن با یکدیگر نه تنها در گرد آوری آذوقه میتوانستند مشترکا از عهده کارها برآیند بلکه در مواقع هجوم
حیوانات وحشی نیز قادر بودند بطور جمعی از خود دفاع کنند. کار باهمدیگر و برای همدیگر از ویژگیهای زندگی انسانها در
اجتماعات اولیه بود. بی شبهه ضعف و نارسایی ابزار تولید از مسایلی بود که
همیاری و کار گروهی را ضروری میساخت تا نارساییها و دشواریهای زندگی اجتماعی از طریق همکاری برطرف شود.
نوع و میزان همکاری در مناطق مختلف روستایی ایران برحسب شرایط جغرافیایی و ویژگیهای اقتصادی
تعاون و همکاری در مناطق خشک
در مناطق خشک و نیمه خشک ایران کمبود آب و اهمیت حیاتی آن سبب میشود که
خانوادههای روستایی در تهیه آب ، حفر چاه و تنقیه و
لای روبی قناتها ، نهرها و بالاخره در تقسیم آب و آبیاری با یکدیگر همکاری کنند. در نقاطی که در معرض
خطر سیل قرار دارد، خانوادههای روستایی اغلب با کمک یکدیگر
سیل بندهایی در مسیر سیلابها احداث کردهاند که نه فقط آنان را از خطر سیل محفوظ نگاه میدارد، بلکه میتوانند سیلابها را در گودالهای مخصوصی ذخیره کنند و برای آبیاری
زمینهای زراعی مورد استفاده قرار دهند.
همکاری و تعون در روستاهای شمال
در روستاهای برنج خیز شمال ، به علت محدودیت زمان کشت و تراکم زیاد کار در این مواقع غالبا
کشت برنج بطور جمعی انجام میشود. بدین ترتیب روستائیان ابتدا در زمینی که زودتر برای نشاگری آماده شده است، آغاز بکار میکنند و به تدریج عملیات نشاء تمام اراضی را بطور گروهی و با همکاری یکدیگر انجام میدهند. همچنین به هنگام
درو و برداشت برنج به علت ریزش بارانهای مداوم و بیموقع که موجب بد رنگ شدن دانههای برنج و پوسیدگی خوشههای آن و از بین رفتن محصول میشود، کار درو در بسیاری موارد مانند نشاگری شکل جمعی به خود میگیرد و روستائیان براساس همیاری به درو و برداشت محصول میپردازند. در روستاهای لرستان رسم است که در مواقع درو و برداشت محصول ، دهقانان حتی از یک ده به ده دیگر میروند و به روستائیان آن ده در برداشت محصول کمک میکنند و برای این کمکها اصطلاح همیاری را بکار میبرند.
همکاری و تعاون در منطقه کردستان
در
منطقه کردستان میان خانوادههای روستایی نوعی کمک جمعی وجود دارد که اصطلاحا آن را Haravaz میگویند. این کمک جمعی در مورد خانوادههایی که در کار زراعی شان عقب افتاده باشند، انجام میگیرد و در آن قصد جبران کمک در میان نیست. بدین سان تمام خانوادههای ده به یکدیگر اطلاع میدهند و یکباره همت میکنند و به کمک آن شخص میروند و او را در کارش یاری میدهند. صاحب زمین وظیفه دارد که در این مدت وسایل رفاه یاری دهندگان را از نظر غذا و نوشیدنی فراهم کند.
این پدیده که در اصطلاح گونهای
دگریاری به شمار میرود در روستاهای بسیاری از سرزمینها و همچنین بنابر یکی از نوشتههای آلفونس دوده ( A.Daudet ) در
جامعه روستایی فرانسه به گونه مشابهی وجود داشته است.
تعاون و همکاری در منطقه طالقان
در
روستاهای طالقان معمول است که وقتی یکی از اهالی مریض شود یا پیر و ناتوان باشد، مردمان ده به هنگام برداشت محصول بنا به رسم یاوری (یوری) محصول او را درو و خرمن میکنند و در مواردی نیز کار
خرمن کوبی را هم انجام میدهند. به هنگام حمل کاه از خرمنگاه به انبار رسم است که عصر روز قبل
کدخدا یا نماینده او به بالای بام میرود و جار میزند که فردا کاه بارکنی مثلا مشهدی صفر است، هر کس میتواند فردا به کمک او بیاید.
تعاون در منطقه دامغان
در
منطقه دامغان نوعی همکاری در امر
پرورش دام وجود دارد، دامداران همه ساله به صورت گروههای 10 الی 20 نفری که هر کدام 40 تا 50 راس
گوسفند دارند، گرد میآیند و مشترکا یک واحد دام پروری به نام بلوک را تشکیل میدهند. سرپرستی و اداره بلوک را ورزیدهترین و با تجربهترین فرد گروه بر عهده میگیرد و اعضای گروه بر اساس تقسیم کار در نگاهداری و پرورش دام و تامین هزینههای آن همکاری و اشتراک مساعی دارند و از محصول و فراوردههای دامیبه نسبت تعداد دام شان سهم میبرند.
مباحث مرتبط با عنوان