|
|
مقدمه
در هر عرض جغرافیایی برخی از ستارگان طلوع و غروب می‌کنند، دیگران که ستارگان دور قطبی نامیده می‌شوند همواره بالای افق هستند. ستارگان دور قطبی را به شرط آنکه شرایط جوی اجازه دهد هر شب سال می‌توان دید، اگر دخالت خورشید که نور روشن آن تشخیص نور ضعیف ستارگان را غیر ممکن می‌سازد نبود در طول روز نیز قابل مشاهده بودند.عرض جغرافیایی و ستارگان دور قطبی شمالی
شماره ستارگان دور قطبی شمالی با عرض جغرافیایی تغییر می‌کند و با دوری از استوا افزایش می‌یابد. برای ناظری در 20 درجه شمالی ستارگان دب اکبر هم دور قطبی نیستند، طلوع و غروب می‌کنند و مدتی زیر افق می‌مانند، اما برای ناظری در 40 درجه شمالی ستارگان دب اکبر همه دور قطبی هستند.قطبهای سماوی
نام ستاره قطبی از این واقعیت اخذ شده است که چون محور زمین را ادامه دهیم، آسمان را در نقطه‌ای بسیار نزدیک به این ستاره قطع می‌کند! این ادامه محور زمین را محور عالم می‌نامند. محور عالم به فرض از بالا و پایین الی غیر النهایه ادامه دارد. بالا در اینجا به معنی فراتر از قطب شمال زمین و پایین به معنی آن سوی قطب جنوب زمین است. محور زمین صرفاً جزء کوچکی از محور عالم است. نقاطی را که در آن محور عالم آسمان را می‌شکافد به ترتیب قطب شمال سماوی و قطب جنوب سماوی نامند.استوای سماوی
نقاطی بر کره سماوی که در نیمه راه قطبهای شمال و جنوب سماوی جای گرفته‌اند معدل النهار (استوای سماوی) را تشکیل می‌دهند. معدل النهار دایره‌ای است فرضی به شعاع بی نهایت که در همان صفحه استوای زمین قرار گرفته است. این هر دو دایره مرکز واحدی دارند. راه دیگری برای تجسم استوای سماوی آن است که تصور کنیم شعاع استوای زمین پیوسته افزایش یابد تا آنکه این دایره بر سطح داخلی کره آسمان منطبق گردد.
|
|
این ماکت متعلق به قرن نوزدهم، خورشید و زمین و صور فلکی را نشان می دهد. |
صورت فلکی تنین (اژدها)
به لاتین اژدها را draco می‌گویند، این صورت فلکی نسبتاً طویل و پر پیچ و خم است. قسمتی از آن بین دب اکبر و دب اصغر قرار دارد و بقیه به دور دب اصغر می‌پیچد و به مجموعه‌ای از چهار ستاره منتهی می‌شود، این چهار ستاره سر اژدها را مشخص می‌کند. پنج هزار سال پیش ذیخ یا آلفا - تنین ستاره قطبی بود. زیرا که قطب شمال سماوی در نزدیکی آن جای داشت، در آن زمان ذیخ تنها ستاره ساکن آسمان به نظر می‌آمد و ستارگان دیگر همگی دوایری را به دور آن می‌پیمودند. ذیخ مورد احترام مصریان بود. در حال حاضر قطب شمال سماوی در نزدیکی ستاره قطبی است.قطب شمال سماوی هر 25800 سال یک دایره کامل را می‌پیماید. حرکت قطب شمال سماوی و نیز حرکت قطب جنوب سماوی ، به سبب آن است که محور زمین حرکت تقدیمی دارد، یعنی هر 25800 سال یک بار مخروط مضاعف باریکی را می‌روبد.
نامهای ستارگان
حدود شصت ستاره معروف را اغلب به نامهای خاصشان می‌نامند. از این جمله می‌توان از جدی (ستاره قطبی) ، شعرای یمانی (پر نورترین ستاره آسمان) ، انور فرقدان و قلب الاسد. عموماً ستارگان را با حروف یونانی که به صورت پیشوندی بر نام صورت فلکی اضافه می‌شود مشخص می‌کنند. ستارگان دب اکبر به نامهای آلفا - دب اکبر ، بتا - دب اکبر ، گاما - دب اکبر و الی آخر شناخته می‌شود. (در انگلیسی حالت اضافه نام لاتین صورت فلکی به کار می‌رود: حالت اضافه ursa major در لاتین ursa majoris است.معمولاً پر نورترین ستاره پیشوند (آلفا) را می‌گیرد. دومین ستاره از لحاظ روشنی با (بتا) مشخص می‌شود و الی آخر. پر نورترین ستاره سگ بزرگ (کلب اکبر) به آلفا - کلب اکبر مرسوم است. سومین ستاره صورت فلکی دوپیکر گاما -جوزا نامیده شده است. هرگاه تعداد ستارگان پرنور در یک صورت فلکی از شماره الفبای یونانی تجاوز کند حروف کوچک لاتینی بکار گرفته می‌شود. اگر تعداد ستارگان از عده حروف این دو الفبا فزونتر گردد منجمان به اعداد پناه می برند.
|