نگرش کلی
جامعه شناسی آموزش و پرورش ، رشته علمی نسبتا جدیدی است که عمده‌ترین تحقیقات و تألیفات مربوط به آن در نیم قرن گذشته پدید آمده است. با وجود این ، ریشه‌های آن را در آثار جامعه شناسان قرن نوزدهم ، بویژه در
اروپا ، می‌توان جستجو کرد. در سالیان اخیر ، این رشته ، جهت گیری نظری قویتری پیدا کرده است.
کارکردگرایی
این رویکرد نظری که از آن به عنوان
نظریه توافق (Consensus Theory ) نیز نام برده می‌شود، نظام جامعه و نهادهای آنرا ، متشکل از اجزای همبسته‌ای می‌داند که در پیوند با یکدیگر فعالیت کرده ، هر کدام کارکرد لازم و معینی را برای گردش کار و بقای کل جامعه ، انجام می‌دهند. از این دیدگاه ، طرز کار جامعه ، غالباً به
طرز کار بدن انسان تشبیه می‌شود که در آن هر یک از اعضای بدن ، نقش ویژه‌ای در بدن ایفا کرده و همه اعضا از لحاظ بقا ، به یکدیگر بستگی دارند.
از این دیدگاه ،
نظام آموزشی به عنوان بخش لاینفکی از کل نظام جامعه تلقی می‌شود که کارکردهایی نظیر انتقال فرهنگ و جامعه پذیری را ، برای
حفظ نظام اجتماعی جامعه ، انجام می‌دهد. در این زمینه ،
تربیت اخلاقی ، انظباط ، القای ارزشها و
آموزش حرفه‌ای ، از دید جامعه شناسانی نظیر دورکیم و پیروان او ، مهم قلمداد می‌شوند.
نظریه‌های تضاد
در حالی که نظریه‌های توافقی بر یگانگی و
ثبات اجتماعی تأکید می‌ورزند، نظریه‌های تضاد بر ماهیت اجبار و تغییر در جامعه تأکید می‌کنند. در نظریه‌های تضاد ، مبارزه قدرت ، پویایی اصلی زندگی اجتماعی به شمار می‌رود. این نظریه‌ها بر آنند که وجود گروههای اجتماعی ذی نفع و رقابت‌جو همواره
جامعه را درمعرض تضاد و کشمکش قرار می‌دهد. انواع این رویکرد ، تحت تأثیر اندیشه‌های
کارل مارکس و
ماکس و بر پدید آمده‌اند.
نظریه‌های تضاد ، نظامهای اجتماعی را به دو گروه متمایز دارا و ندار یا سلطه‌گر و سلطه‌بر ، تفکیک می‌کنند. رابطه میان این دو گروه معارض ، نابرابر و استثماری است. گروه مسلط ، از امتیازات
قدرت ،
ثروت و کنترل منابع مادی جامعه برخوردار است. گروه تحت سلطه ، فاقد آنهاست. در نتیجه ، اهداف و برنامه‌های یک گروه غالباً در تضاد با اهداف و برنامه‌های گروه دیگر است.
این رویکرد جامعه شناختی ، به تعامل میان افراد می‌پردازد. تعامل ، طبعا اجتماعی است نه شخصی ، زیرا حداقل مستلزم دو شخص است. تعامل ، فراگرد سازگاری متقابل رفتاری است. رویکرد تعاملی که از
جنگ جهانی دوم به این سو بطور روز افزون رواج و شهرت یافته بر مسائل روانی - اجتماعی تأکید می‌کند.
در
جامعه شناسی آموزش و پرورش ، پژوهشگری که با رویکرد تعاملی مطالعه می‌کند، احتمالا ، کنشهای متقابل میان گروههای همالان ، (Pear Groups) معلم - دانش‌آموز ، معلم - مدیر ، نگرشها و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان ، ارزشهای معلمان و دانش آموزان ، خودانگاریهای (Self -Concepts) دانش آموزان و تأثیر آن بر آرزوها و آرمانها ، پایگاه اجتماعی و اقتصادی و رابطه آن با پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را مورد توجه قرار خواهد داد.
انواع نظریه تعامل گرا
اگر به کودکی ، به کرات گفته شود که کودن است و پیشرفتی نخواهدکرد، او ممکن است این برچسب را به عنوان وجهی از
خود انگاری خویش پذیرفته و همانگونه که برچسب القا می‌کند، رفتار کند. شواهدی حاکی از آن است که دانش آموزان بسته به انتظارات
معلم ، خوب یا بد رفتار می‌کنند.
نظریه مبادله بر این فرض استوار است که کنشهای متقابل ما ، متضمن داد و ستد است. کنشهای متقابل ، افراد گروهها را به الزامات و تعهداتی مقید می‌سازد، مثلا
دانش آموز یاد می‌گیرد و معلم پاداش دریافت می‌کند. این رفتار احتمالا ادامه می‌یابد.
مباحث مرتبط با عنوان