تغييرات بار مؤثر هسته اتم، مانند بسياري از خواص ديگر آن، نسبت به عدد اتمي، روندي تناوبي دارد. بطوريكه در هر دوره، فلزات قليايي، كمترين مقدار و گازهاي بياثر بيشترين مقدار بار مؤثر هسته را نسبت به عناصر اصلي ديگر آن دوره، دارند. علاوه بر آن، از روند اين نمودار ميتوان دريافت كه در مورد عناصر واسطه هر دوره، برخلاف عناصر اصلي، تغيير بار مؤثر هسته (مانند بسياري از خواص ديگر اتم نظير اندازه شعاع، انرژي يونيزاسيون، الكترونگاتيوي و غيره) نسبت به عدد اتمي، چندان محسوس نيست. علت را عمدتاً ميتوان به عمقي بودن تراز
به ويژه در عناصر واسطه سري اول (عناصر واسطه دوره چهارم) نسبت داد.
در طول هر دوره از جدول تناوبي، با افزايش عدد اتمي عناصر، مقدار بار مؤثر هسته اتم نيز افزايش مييابد. براي نمونه، مقادير بار مؤثر هسته براي الكترون متمايز كننده اتم عناصر در مورد عناصر هر گروه نيز با افزايش عدد اتمي، بار مؤثر هسته اتم افزايش مييابد. مثلاً در مورد عناصر اصلي گروه اول، مقدار بار مؤثر هسته براي الكترون متمايز كننده در مورد هيدروژن، ليتيم، سديم و پتاسيم به ترتيب برابر 00/1، 279/1، 507/2، 495/3 است.
بار مؤثر هسته اتم نقشي اساسي در خواص بنيادي هر اتم، ويژگيهاي اين خواص و نيز توجيه روند تغييرات آنها در دورهها و گروههاي جدول تناوبي دارد.
با توجه به اينكه تمام الكترونهاي اتم
در مولكول
، بر الكترون پيوندي كه به هسته اتم
بسيار نزديك است، اثر پوششي اعمال ميكند، ميتوان قبول كرد كه الكترونهاي لايه ظرفيت اتم
بر الكترون پيوندي اتم
نيز اثر پوششي دارند و از تأثير كامل بار هسته
بر اين الكترون جلوگيري ميكنند. از اين رو، علاوه بر مفهوم بار مؤثر هسته در اتم مجزا (در حالت گازي)كه مورد بررسي قرار گرفت، براي هر اتم در يك مولكول (يا پيوند) نيز بار مؤثر هسته ميتوان در نظر گرفت كه آن را بار مؤثر هسته اتم در مولكول مينامند و با علامت
نشان ميدهند. براساس اين مفهوم، ميتوان انرژي پيوندي و ميزان پايداري مولكول را توجيه كرد. مقدار بار مؤثر هسته در مولكول را ميتوان مطابق قواعد مربوط به محاسبه بار مؤثر هسته اتم، حساب كرد (كافي است كه الكترون پيوندي اتم ديگر را بر عده الكترونهاي لايه ظرفيت اتم مورد نظر، افزود). مثلاً در مورد ليتيم، با در نظر گرفتن مولكول
، ميتوان براي
آرايش الكتروني
را در نظر گرفت. از اين رو، داريم:
(بر اين اساس، بار مؤثر هسته اتم هيدروژن در مولكول
نيز برابر 95/0 در نظر گرفته ميشود.) با رجوع به جدول بخش قبلي (روشهاي جديد محاسبه بار مؤثر هسته). ميتوانيد روند تغييرات بار مؤثر هسته در جدول تناوبي را به دقت بررسي كنيد.