مقدمه
توده‌هاي آذرين بر حسب اينکه در اعماق و يا در سطح زمين انجماد حاصل کرده باشند. شکلهاي مختلفي بخود مي‌گيرند.
شکل توده‌هاي آذرين نفوذي
در اين حالت
ماگما در اعماق زمين مي‌گردد. اکثريت اوقات سنگهاي درونگير توده نفوذي
سنگهاي رسوبي و يا
دگرگوني هستند. بنابراين داراي چينه‌بندي مي‌باشند.
- سيلها :
سيل توده نفوذي لايه‌اي شکلي است که نه موازات چينه‌بندي طبقات رسوبي و يا موازي با شيستوزيته سنگهاي دگرگوني تزريق شده باشد. سيلها ممکن است قائم ، مايل يا افقي باشند.
- لاکوليت‌ها :
لاکوليت‌ها توده‌هاي نفوذي عدسي شکلي هستند که با سنگهاي درونگير هم شيب مي‌باشند. معمولا قطر لاکوليت‌ها در حدود چند کيلومتر و ضخامت آنها در حدود يک کيلومتر است. بطوري کلي نسبت طول به ضخامت در سيلها بيشتر از 10 ولي در لاکوليت‌ها کمتر از اين عدد مي‌باشد.
- بيسماليت : لاکوليتي است که قسمتي از سنگ پوششي آن به طرف بالا جابجا شده است.
- فاکوليت :
در اين نوع توده آذرين ماده مذاب فضاي کم فشار بين طبقات چين‌خورده را در امتداد لولاهاي چين پر مي‌کند، بنابراين فاکوليتها در قله تاقديس‌ها يا در قعر ناوديس‌ها جايگزين مي‌شوند.
- لوپوليتها : لوپوليتها توده‌هاي نفوذي پياله مانند هستند که با طبقات درونگير خود هم‌شيب مي‌باشند.
- دايکها :
دايکها توده‌هاي نفوذي لايه‌اي شکل هستند که طبقات سنگ درونگير خود را قطع کرده‌اند. ضخامت دايکها بين چند سانتيمتر تا چند متر و طول آنها بين چند متر تا چند ده کيلومتر متغير است. دايکهاي موازي با يکديگر را اصطلاحا يک دسته دايک مي‌نامند.
دايکهاي شعاعي توده‌هاي نفوذي لايه‌اي شکلي هستند که در گسل‌هاي شعاعي اطراف مراکز عظيم آتشفشاني تزريق شده‌اند. دايکهاي مخروطي در گسل‌هاي حلقوي سقف مخازن ماگمايي جايگزين مي‌شوند. اين دايکها متحدالمرکز بوده ، راس آنها به طرف مخزن ماگمايي و قاعده آنها بطرف بالا قرار مي‌گيرد، به اين دايکها حلقوي نيز مي‌گويند.
- باتوليت‌ها : باتوليت‌ها ، توده‌هاي آذرين نفوذي بسيار بزرگي هستند که قطر آنها بيش از ده کيلومتر و متناسب با عمق افزايش مي‌يابد.
- استوک‌ها : استوک به باتوليتهاي کوچک گفته مي‌شود.
شکل توده‌هاي آذرين بيروني (آتشفشاني)
توده‌هاي آذرين بيروني شامل مخروط آتشفشان ، گدازه‌ها و مواد تخريبي آتشفشاني يا
آذر آواري است.
- مخروط آتشفشان :
مخروطهاي آتشفشاني از گدازه يا مواد آذر آواري و يا از هر دو تشکيل شده‌اند. در امتداد مخروط آتشفشان مجراي خروج گدازه به نام دودکش قرار گرفته‌است. در راس مخروط آتشفشان ، دهانه آتشفشان قرار دارد که معمولا در اين محل چاله‌اي به نام کواتر بوجود مي‌آيد.
- تقسيم‌بندي مخروطهاي آتشفشاني از لحاظ شکل و آرايش ظاهري
- مخروط ساده
- مخروطهاي متحدالمرکز
- مخروطهاي خطي
- مخروطهاي شعاعي
- شکل گدازه‌هاي آتشفشاني :شکل گدازه‌هاي آتشفشاني به ترکيب شيميايي و حرارت گدازه بستگي کامل دارد. و شامل انواع زير مي‌باشد.
- شکل گدازه‌هاي اسيدي :
گدازه‌هاي اسيدي به علت غلظت زياد معمولا بصورت گنبد در دهانه آتشفشان منجمد مي‌گردند. گاهي گدازه بصورت استطاله‌اي از حدود گنبد خارج مي‌گردد که در اين صورت دم - کوله ناميده مي‌شود.
- شکل گدازه‌هاي حد واسط :
گدازه‌هاي حد واسط به سبب درصد کم سيليس نسبت به گدازه‌هاي اسيدي ، غلظت يا گرانروي کمتري داشته ، با جرياني کند و آرام از دهانه آتشفشان فاصله گرفته ، بطرف مناطق پست اطراف آتشفشان سرازير مي‌گردند. اين نوع گدازه‌ها نزديک دهانه آتشفشان داراي ضخامت بيشتري هستند تا مناطق دورتر از دهانه آتشفشان.
- شکل گدازه‌هاي باريک :
گدازه‌هاي باريک هفت درصد کم سيليس و حرارت زياد داراي گرانروي کمتري هستند. از اين رو گدازه‌هاي بازالتي مي‌توانند بر روي زمين‌ها مسطح و افقي نيز جريان يافته با ضخامتي تقريبا يکسان پخش شوند.
مباحث مرتبط با عنوان