|
تقیه یکی از معتقدات کلامی- فقهی شیعه و عملکردهای تاریخی‌اش برای حفظ موجودیتش در برابر اکثریت غیر شیعه، یا اکثریت غیر مسلمان است.
شادروان حمید عنایت در تعریف تقیه می‌نویسد تقیه از ریشه‌ی وقی، یقی عربی است که به معنای محافظت از خویش است و این همان ریشه‌ای است که کلمة مهم تقوی (پارسایی، یا خدا ترسی) نیز از آن می‌آید …
طرفداری شیعه از ضرورت تقیه، مبتنی بر رعایت اصل معقول احتیاط از سوی یک اقلیت تحت تعقیب است. به تعریف دیگر تقیه عبارت است از تظاهر به قول یا فعلی که با نیت و معتقدات فاعلش فرق دارد و غالباً پرداختن اضطراری و موقت به دروغ مصلحت‌آمیز، و پرهیز از راست فتنه‌انگیز، به قصد حفظ جان و مال و عرض و آبروی خود یا مسلمانان دیگر است.
تقیه یک رفتار طبیعی بشری است و در عرف اکثر اقوام و ملل در سراسر تاریخ انسان سابقه دارد. تقیه، واکنش فرد یا قوم مقهور یا در اقلیت است که توان رویارویی و مبارزه مستقیم را ندارد با اصولاً چنین مبارزه‌ای به صلاحش نیست و موجودیتش را تهدید می‌کند. تقیه علاوه بر جواز اجتماعی و عرفی، یک رخصت شرعی است و جنبه‌ی تشریعی هم دارد.
ریشه‌ای این اندیشه و عمل در قرآن مجید است. چند آیه ربط صریح یا ضمنی با مسأله‌ی تقیه دارد. از جمله آیه‌ی 106 سوره‌ی نحل. محققان گفته‌اند که تقیه سیره‌ی انبیاست از جمله‌ی سیره‌ی حضرت ابراهیمعلیه‌السلام و یوسفعلیه‌السلام. چنان که ابراهیم خلیل‌اللهعلیه‌السلام هنگامی که می‌خواست با مخالفان از شهر بیرون نرود و با بتها تنها بماند گفت «انی سقیم» (صافات/89) (من بیمار یا ناخوشم) حال آنکه این عذری از روی مصلحت بود. یا پس از شکستن بتها وقتی که بت‌پرستان شتابان و خروشان به سراغ او آمدند باز از روی تقیه و مصلحت گفت: «بل فعله کبیر هم هذا» (انبیاء/ 63) (بلکه این کار بت بزرگ است). تشخیص ضرورت و لزوم تقیه با خود شخص است.
از حضرت امام محمد باقرعلیه‌السلام روایت شده است که فرموده‌اند: «التقیه فی کل شیء نصیطرالله ابن آدم، فقد احله ا…» (تقیه در هر چیزی است که انسان در آن درمانده شود که در این صورت خداوند آن را بر او حلال گردانیده است). آری، با آنکه تقیه نزد پیشینیان غیر شیعه هم سابقه داشته است، چنان که اصحاب کهف، ایمان خود را پنهان و به ظاهر، اظهار کفر کرده بودند، یا مؤمن آل فرعون و ابوطالب هم به تقیه، ایمان خود را پنهان داشته بودند ولی تقیه شعار شیعه شمرده شده است.
فقهای شیعه تقیه را بر چهار نوع تقسیم کرده‌اند:
شادروان حمید عنایت در تعریف تقیه می‌نویسد تقیه از ریشه‌ی وقی، یقی عربی است که به معنای محافظت از خویش است و این همان ریشه‌ای است که کلمة مهم تقوی (پارسایی، یا خدا ترسی) نیز از آن می‌آید …
طرفداری شیعه از ضرورت تقیه، مبتنی بر رعایت اصل معقول احتیاط از سوی یک اقلیت تحت تعقیب است. به تعریف دیگر تقیه عبارت است از تظاهر به قول یا فعلی که با نیت و معتقدات فاعلش فرق دارد و غالباً پرداختن اضطراری و موقت به دروغ مصلحت‌آمیز، و پرهیز از راست فتنه‌انگیز، به قصد حفظ جان و مال و عرض و آبروی خود یا مسلمانان دیگر است.
تقیه یک رفتار طبیعی بشری است و در عرف اکثر اقوام و ملل در سراسر تاریخ انسان سابقه دارد. تقیه، واکنش فرد یا قوم مقهور یا در اقلیت است که توان رویارویی و مبارزه مستقیم را ندارد با اصولاً چنین مبارزه‌ای به صلاحش نیست و موجودیتش را تهدید می‌کند. تقیه علاوه بر جواز اجتماعی و عرفی، یک رخصت شرعی است و جنبه‌ی تشریعی هم دارد.
ریشه‌ای این اندیشه و عمل در قرآن مجید است. چند آیه ربط صریح یا ضمنی با مسأله‌ی تقیه دارد. از جمله آیه‌ی 106 سوره‌ی نحل. محققان گفته‌اند که تقیه سیره‌ی انبیاست از جمله‌ی سیره‌ی حضرت ابراهیمعلیه‌السلام و یوسفعلیه‌السلام. چنان که ابراهیم خلیل‌اللهعلیه‌السلام هنگامی که می‌خواست با مخالفان از شهر بیرون نرود و با بتها تنها بماند گفت «انی سقیم» (صافات/89) (من بیمار یا ناخوشم) حال آنکه این عذری از روی مصلحت بود. یا پس از شکستن بتها وقتی که بت‌پرستان شتابان و خروشان به سراغ او آمدند باز از روی تقیه و مصلحت گفت: «بل فعله کبیر هم هذا» (انبیاء/ 63) (بلکه این کار بت بزرگ است). تشخیص ضرورت و لزوم تقیه با خود شخص است.
از حضرت امام محمد باقرعلیه‌السلام روایت شده است که فرموده‌اند: «التقیه فی کل شیء نصیطرالله ابن آدم، فقد احله ا…» (تقیه در هر چیزی است که انسان در آن درمانده شود که در این صورت خداوند آن را بر او حلال گردانیده است). آری، با آنکه تقیه نزد پیشینیان غیر شیعه هم سابقه داشته است، چنان که اصحاب کهف، ایمان خود را پنهان و به ظاهر، اظهار کفر کرده بودند، یا مؤمن آل فرعون و ابوطالب هم به تقیه، ایمان خود را پنهان داشته بودند ولی تقیه شعار شیعه شمرده شده است.
فقهای شیعه تقیه را بر چهار نوع تقسیم کرده‌اند:
اکراهیه
- تقیه‌ی اکراهیه عبارت است از عمل کردن بر وفق دستورهای حاکمی جائر، به هنگام ضرورت و برای صیانت نفس
خونیه
- تقیه‌ی خونیه عبارت است از انجام اعمال و احکام بر طبق فتوای رهبران دینی سنی، در کشورهای سنی نشین.
کتمانیه
- تقیه‌ی کتمانیه عبارت است از پنهان داشتن ایمان و ایدئولوژی خویش برای به انجام رساندن فعالیت پنهانی در جهت پیشبرد هدفهای دین.
مدارالی
- تقیه‌ی مداراتی عبارت است از رعایت قوانین همزیستی با اکثریت سنی و شرکت در اجتماعات عبادی و اجتماعی آنان برای حفظ وحدت اسلامی و استقرار حکومتی نیرومند که سایه‌اش بر سر همه‌ی مسلمانان به یکسان گسترده باشد.