:معنی دیگر: ایریدیم،ماهواره

پلاتینیوم - iridum - اوسمیوم Ir Meiynerium جدول کامل عمومی نام , علامت اختصاری , شماره Iridium, Ir, 77 گروه شیمیایی فلز انتقالی گروه , تناوب , بلوک 9 , 6 , d جرم حجمی, سختی 22650 kg/m3 , 6.5 رنگ سفید نقره‌ای خواص اتمی وزن اتمی 192.217 amu شعاع اتمی (calc.) 135 (180) pm شعاع کووالانسی 137 pm شعاع وندروالس اطلاعات موجود نیست ساختار الکترونی Xe]4f14 5d7 6s2] e- بازای هر سطح انرژی 2, 8, 18, 32, 15, 2 درجه اکسیداسیون (اکسید) 2, 3, 4, 6 (باز ضعیف) ساختار کریستالی صورت مکعبی centered خواص فیزیکی حالت ماده جامد __) نقطه ذوب 2739 K (4471 °F) نقطه جوش 4701 K (8002 °F) حجم مولی 8.52 ((scientific notation|ש»10-6 m3/mol گرمای تبخیر 604 kJ/mol گرمای هم‌جوشی 26.1 kJ/mol فشار بخار 1.47 Pa at 2716 K سرعت صوت 4825 m/s at 293.15 K متفرقه الکترونگاتیویته 2.20 (درجه پائولینگ) ظرفیت گرمایی ویژه 130 J/kg*K رسانائی الکتریکی 19.7 106/m اهم رسانائی گرمایی 147 W/m*K 1st پتانسیل یونیزاسیون 880 kJ/mol 2nd پتانسیل یونیزاسیون 1600 kJ/mol پایدارترین ایزوتوپها iso NA نیمه عمر DM DE MeV DP 191Ir 37.3% Ir با 114نوترونپایدار است Meta {syn.} 241 y IT 0.155 193Ir 62.7% Ir با116 نوترون پایدار است SI واحدهای & STP استفاده شده مگر آنکه ذکر شده باشد.

اطلاعات اولیه

ایریدیم یکی از عناصر شیمیایی جدول تناوبی است که دارای نشان Ir و عدد اتمی 77 می‌باشد. ایریدیم عنصری سنگین ، بسیار سخت ، شکننده و فلز واسطه سفید رنگ از خانواده پلاتین می‌باشد که در آلیاژهای بسیار محکم که تحمل حرارتهای بالا را دارد، بکار می‌رود. این عنصر در آلیاژهای طبیعی با پلاتین و اسمیم وجود دارد.

ایریدیم چون مقاوم‌ترین عنصر در برابر فرسایش بوده ، نیز به‌علت ارتباط آن با انقراض دایناسورها از اهمیت خاصی برخوردار است. این عنصر در دستگاههای پُرحرارت ، اتصالات برقی و بعنوان عامل سخت‌کننده برای پلاتین مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تاریخچــــــــه

ایریدیم را ( واژه لاتین iris به معنی رنگین کمان ) "Smithson Tennant" سال 1803 در لندن به همراه اسمیم در پس‌مانده تیره رنگ پلاتین خام محلول در تیزاب سلطانی ( مخلوط هیدروکلریک و اسید نیتریک کشف نمود. نام این عنصر از نام لاتین واژه رنگین‌کمان اقتباس شده ، چون نمکهای آن بسیار رنگارنگ هستند.

بنا بود در پاریس میله متر استاندارد از این فلز ساخته شود که آلیاژی 90% پلاتین و 10% ایریدیم است. در سال 1960 ، نوار اندازه‌گیری پاریس ، جایگزین تعریف واحد پایه درازا شد؛ ( به کریپتون مراجعه کنید ). حادثه KT ( انقراض دوران سوم و کرتاسه ) که مرز زمانی بین دوران کرتاسه و دوران سوم زمین شناسی را مشخص می‌کند، بوسیله لایه نازک ایریدیم شناسایی شد.

به عقیده بسیاری از دانشمندان از جمله Luis Alvarez از برکلی کالیفرنیا ، این ایریدیم منشاء فرا زمینی دارد و به یک اخترچه یا ستاره دنباله‌دار منتسب می‌شود که احتمالا" نزدیک جایی که امروزه شبه جزیره یوکاتان نامیده می‌شود، سقوط کرده است. با اینهمه دانشمندان دیگری از جمله M. McLean از موسسه پلی تکنیک ویرجینیا معتقدند که ایریدیم منشا آتشفشانی دارد. هسته زمین غنی از اریدیم می‌باشد و بعنوان مثال Piton de la Fournaise در R鵮ion امروزه همچنان ایریدیم آزاد می‌کند.

پیدایــــــــــش

ایریدیم در طبیعت بصورت غیر ترکیب با پلاتین و سایر فلزات گروه پلاتین در ذخائر آبرفتی یافت می‌شود. آلیاژهای طبیعی این عنصر شامل Osmiridium و Iridiosmium است که هر دوی آنها مخلوطی از ایریدیم و اسمیم می‌باشند. ایریدیم بصورت تجاری بعنوان محصول فرعی از استخراج و پردازش نیکل بازیافت می‌شود.

خصوصیات قابل توجه

ایریدیم که فلزی از خانواده پلاتین می‌باشد، مانند پلاتین سفید رنگ است، اما اثری از زرد کم رنگ در آن وجود دارد. به‌سبب سختی و شکنندگی بسیار زیاد این عنصر ، برش ، شکل دادن و کار با آن دشوار است. ایریدیم مقاوم‌ترین فلز شناخته شده در مقابل فرسایش به‌حساب می‌آید.

ایریدیم تحت تاثیر هیچ اسید یا تیزاب سلطانی ( آمیزه ای از اسید نیتریک و اسید هیدروکلریک ) قرار نمی‌گیرد، ولی مورد حمله نمکهای مذاب مثل NaCl و NaCN قرار می‌گیرد. چگالی این عنصر تنها کمی از اسمیم که سنگین‌ترین عنصر شناخته شده به‌حساب می‌آید، کمتر است. بنابراین احتمالا" محاسبه چگالی از روی شبکه فضائی ، نسبت به اندازه گیری واقعی ، اطلاعات دقیق‌تری در مورد این عناصر ارائه می‌کند و چگالی 22650 را برای ایریدیم در مقابل 22661 برای اسمیم تعیین می‌کند. لذا انتخاب قطعی بین این دو در حال حاضر ممکن نمی‌باشد. ولی دستیابی به آن بسیار نزدیک است.

کاربردهـــــــــا

• اصلی‌ترین مورد استفاده اریدیم بعنوان عامل سخت‌کننده در آلیاژهای پلاتین است.
• برای ساخت دیگ کوره و وسایلی که به دمای بالا نیاز دارند.
• اتصالات برقی ( بارزترین نمونه آنها شمعهای اتومبیل Pt/Lr است. )
• آلیاژهای اسمیم/ایریدیم در نوک خودکارها و قطب نماها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• زمانی ایریدیم بصورت آلیاژ با پلاتین در سوراخهای مخزن توپهای سنگین و به حالت پودری ( ایریدیم سیاه ) برای سیاه رنگ کردن(چینی بکار می‌رفت.

ایزوتوپهـــــــا

ایریدیم دارای ایزوتوپهای طبیعی و تعداد زیادی رادیوایزوتوپ می‌باشد که پایدارترین آنها Ir-192 دارای نیمه عمر 73,83 روز است. Ir-192 بصورت پلاتین متلاشی می‌شود، در صورتیکه بیشتر رادیوایزوتوپهای دیگر به شکل اسمیـــم فروپـاش می‌شوند.

منبع

Los Alamos National Laboratory - Iridium

پیوندهای خارجی

WebElements.com - Iridium
EnvironmentalChemistry.com - Iridium

مباحث مرتبط با عنوان

• آتشفشان
• ایزوتوپ
• پلاتین
• جدول تناوبی
• عناصر واسطه
• عنصر شیمیایی
• فلز