تعرف دلالت
وقتی صدای
مؤذن را می‌شنویم بدون تردید می‌فهمیم که
وقت نماز است یعنی صدای مؤذن دلالت بر وقت نماز دارد (مدلول). به عبارت دیگر هر چیزی که هنگام آگاهی از آن ذهن انسان را به چیز دیگری منتقل نماید دال و شیء دیگر را مدلول گویند و این ویژگی دال را دَلالت گویند. و به اصطلاح دلالت یعنی اینکه «شیء به گونه‌ای باشد که از
علم به یک شیء علم دیگری به وجود آید».
- دلالت عقلی :
این نوع دلالت وقتی است که میان وجود خارجی دل و مدلول ملازمه برقرار است که این ملازمه فقط در میان علت و معلول برقرار است مانند: «ردّ پا و صاحب ردّ پا» یا «سرخی شفق اثر غروب خورشید است».
- دلالت طبعی :
بگونه‌ای است که طبع انسان به آن دلالت می‌کند یعنی ملازمه دوچیز یک ملازمه طبعی است مانند اینکه انسان هنگام احساس درد بگوید «آخ»و یا «زردی صورت به هنگام ترس».
- دلالت وضعی :
این درجاتی است که ملازمه میان دو شیء وضع و قرار داد باشد مانند: «اشارتهای انسان گنگ ، علائم تلگراف و بی‌سیم ، زنگ مدرسه و...».
- اقسام دلالت وضعی
- دلالت لفظی :
عنوان قرار داد در این گونه مواقع صِرف لفظ می‌باشد یعنی لفظ به عنوان دال است.
- دلالت غیرلفظی :
یعنی دال چیزی غیر از لفظ باشد علائم,خطوط,تصویرها.
- دلالت لفظی
با توجه به ارتباط عمیقی که ما بین لفظ و معنی است ملازمه‌ای ما بین لفظ و معنی بوجود می‌آید که در منطق به عنوان دلالت لفظی شناخته می‌شود. معمولا این ملازمه ما بین دو نفر که عالم به ملازمه باشند، بوجود می‌آید. لذا می‌توانیم دلالت لفظی را چنین تعریف نمائیم:
«دلالت بگونه‌ای باشد که اگر انسان بداند متکلّم ، آن لفظ را بیان کرده است، به معنای مراد شده از آن لفظ پی‌ببرد».
انواع دلالت لفظی
- گونه مطابقت :
لفظ به گونه‌ای باشد که به تمامی معنای موضوع له دلالت کند مانند لفظ خانه بر تمامی آن و یا دلالت لفظ کتاب بر تمامی اقسام آن اعم از جلد و تصاویر درون می‌باشد.
- گونه تضمن :
لفظ به گونه‌ای باشد که بر جزئی از معنای موضوع له که درضمن معنای موضوع له قرار دارد، دلالت کند مانند دلالت لفظ کتاب بر اجزاء آن.
- گونه التزام :
لفظ به گونه‌ای باشد که بر معنائی بیرون از معنای موضوع له که همراه با آن است دلالت کند، بمانند دلالت بر شیر پرشجاعت و یا لفظ مرکب بر قلم دلالت می‌کند.
شرایط دلالت التزام
- باید میان دو شیء لازمه «ذهنی» بوجود آید. بنابراین تلازم خارجی میان آن دو شیء تا وقتی در ذهن رسوخ پیدا نکند تلازم بوجود نمی‌آید.
- تلازم موجود میان دو شی باید روشن و بین باشد یعنی ذهن هنگام تصور لفظ بدون واسطه شیء دیگری به آن منتقل شود.
سخن آخر
اینکه می‌توانیم مجموعه این مطالب گفته شده را به صورت نمودار زیر بیان کنیم.
مباحث مرتبط با عنوان