انسان و محیط



این مقاله به بررسی جهات اثرگذاری انسان بر محیط می‌پردازد که برخی از این اثر گذاریها ، برای کنترل محیط توسط انسان بوده و برخی که حاصل مورد اول هستند شامل اثرات مضری می‌باشد که حتی تداوم کنترل محیط و استفاده بهینه از آن را به خطرمی‌اندازد.

مفاهیم کلی

گر چه انسانها فقط درصد بسیار کمی از توده زنده کره زمین را تشکیل می‌دهند، گونه غالبند. در ابتدای پلیستوس انسان نیز شبیه سایر موجودات ، تحت تاثیر کامل عوامل محیطی بوده است. از آن پس انسان پیشرفت کرده و به تدریج قادر شد محیط فیزیکی اطراف خود را به شدت تغییر دهد. بسیاری از اکوسیستمها از آن تغییر کرده یا به کلی تخریب شده و اکوسیستمهای جدیدی بوجود آمد و از پراکندگی و تعداد گونه‌ها در اکوسیستمهای مختلف تغییر کرد. بسیاری از سرزمینهای بزرگ آلوده گردیده و مجموعه این فعالیتها ، عاملی بود که برای انقراض بسیاری از اکوسیستمها و یا اینکه پایداری اکوسیستمها را کاهش داده است.

افزایش جمعیت

غلبه انسانها در بیوسفر نتیجه افزایش تعداد آنها و پیشرفت فن آوری است. افزایش جمعیت کره زمین در قرن اخیر ناراحت کننده بود و مهمترین دلیل آن کاهش مرگ و میر است. این افزایش ، منابع کره زمین را دچار مخاطره کرده و رفته رفته زیستگاه را تخریب می‌کند. چشمگیرترین اثر انسان بر اکوسیستمهای طبیعی ، تخریب زیستگاه است این تخریب عمدتا از فشار کشاورزی زیاد ، صنعتی شدن ، شهرنشینی و نیز تخریب منابعی همچون جنگلها ایجاد می‌شود.



تصویر

گسترش کشاورزی

افزایش زمینهای شاورزی بسیاری از زیستگاهها را تخریب نموده است بطوری که باتلاقها و برکه‌ها در روند کشاورزی خشک شده و تاثیر مساعد آنها بر رویش گیاهی و جانوری از بین می‌رود. نیز آبیاری زمینهای کشاورزی ، مناطق خشکی پسند را نابود می‌سازد. بسیاری از ساختارهای اساسی جنگلی جهت انجام کشاورزی از بین رفته‌اند این پدیده در مناطق معتدله بیشتر دیده می‌شود.

برهم زدن زمین (Scarification)

این اصطلاح عمومی برای شرح تخریبهایی در سطح زمین استفاده می‌شود که در اثر استخراج مواد معدنی سنگهای معدنی و... بوجود می‌آید. استخراج از معادن باز تاثیر فراوانی بد اکوسیستم دارد زیرا لایه‌های سطحی را به کلی واژگون می‌کند. استخراج مواد از لایه‌های زیرین زمین اغلب با خروج مواد سمی همراه است و این مواد اکوسیستمهای همجوار را تحت تاثیر قرار می‌دهد و گاهی 50 سال زمان لازم است تا در زمینهای مسموم شده دوباره رویش گیاهی صورت گیرد.

شهرنشینی

افزایش تعداد شهرهای جهان با افزایش جمعیت کره زمین و افزایش صنعتی شده همراه است. سروصدا ، آلودگی و تخریب زمینها از جمله عوامل موثر در تخریب زیستگاه است. همگام با ساخته شدن یک شهر یک اکوسیستم از بین می‌رود ولی از طرف دیگر ، اکوسیستمهای دست ساخته بشر ، در شهر بوجود می‌آیند.

چرای بیش از اندازه در مراتع طبیعی

استفاده ممتد از مراتع طبیعی بدون بازگرداندن مواد تغذیه‌ای خارج شده از آن یکی از جنبه‌های مهم اکثر مراتعی است از که آنها استفاده اقتصادی می‌کنند. در بسیاری از مراتع پدیده چرای بیش از حد نیز به منظور دستیابی به بهره اقتصادی انجام می‌گیرد. و نتیجه این عمل ، از بین رفتن رویش گیاهی و تخریب خاک و در نتیجه تخریب اکوسیستم و کاهش ظرفیت محیطی می‌باشد.



تصویر

از بین رفتن جنگلها

افزایش نیاز بشر به غذا و کاغذ عاملی بود که باعث شده روند تخریب جنگلها سرعت یابد. هر چند در بعضی از مناطق ، از جمله: مناطق معتدله ، فعالیت جنگلکاری رشد یافته است ولی این پدیده نتوانسته همپای تخریب جنگلها پیش برود و می‌توان گفت تا به حال ناموفق بوده است. تخریب یک رویش جنگلی چرخه عناصر معدنی را تخریب می‌کند علاوه بر پدیده‌های مربوط به آب نیز مختل گردیده و به اکوسیستمها آسیب اساسی می‌رساند.

ایجاد زیستگاههای جدید

سطوح شهری

شهرها و روستاها زیستگاههای مختلفی را برای موجودات زنده فراهم ساخته‌اند. مثل گیاهان و جانوران ممکن است در پارکها ، باغچه‌ها ، فاضلابها و یا حتی خانه‌ها زندگی کنند. بطوری که ، مناطق شهری زیستگاههای مناسبی را برای برخی پستانداران مثل روباه ، جوجه تیغی و موش ایجاد نموده‌اند اما موشهای بزرگ مهمترین زباله خوارهای پستاندار شهرها محسوب می‌شوند. طبق برآوردهای انجام شده یک کیلومتر از مجاری فاضلاب می‌تواند 500 موش را در خود جای دهد. موشها به عنوان ناقلان بسیاری از جمله باکتری عامل بیماری لپتوسپروسیس محسوب می‌گردند. سگهای اهلی و گربه‌ها نیز مهمترین ناقلان انگلهایی چون کرمهای پهن و گرد می‌باشند.

زمینهای بایر

سرزمینهایی مثل اراضی بی‌استفاده صنعتی ، حواشی زمینهای کشاورزی و فرودگاههای بی‌استفاده زیستگاههای بازی را برای هجوم گونه‌های پیشتاز فراهم می‌سازند. در این مناطق گونه‌های آفتاب دوستی که از زمینهای کشاورزی حذف شده‌اند به سرعت رشد می‌کنند.

پرچینها

پرچینها ، محلهای باقیمانده مناسبی برای زندگی موجودات وحشی به شمار می‌آیند یعنی موجوداتی که به زندگی در زیستگاههای درختی یا چوبی خو گرفته‌اند. امروزه بسیاری از پرچینهای طبیعی از بین رفته‌اند، زیرا هزینه نگهداری آنها زیاد است اما باید برخی از آنها را نگه داشت زیرا نه تنها زیستگاه آنها باید حفظ شود بلکه برای جلوگیری از فرسایش خاک و ایجاد شرایط مناسب اقلیمی نیز لازمند.

انسان به عنوان عامل پراکنش

انسان بطور ارادی و غیر ارادی پراکنش طبیعی گیاهان و جانداران را تغییر داده و تحت اثر این دخالت محدوده پراکنش هر دو گروه شدیدا افزایش یافته است. حدودا 3/2 از گیاهان علفی و علفهای هرز توسط دخالت انسان به صورت کنونی در جهان پراکنده شده‌اند.

جابجاییهای ارادی گونه‌ها بوسیله انسان

انسان ، درختان ، گیاهان علفی و گلها را بسته به فوایدشان از منطقه‌ای به منطقه دیگر منتقل کرده است. و نیز بسیاری از جانوران را مستقیما به حیات وحش مناطق جدید وارد کرده یا به صورت فرار از مناطق محصور وارد حیات وحش کرده است. انسان برای استفاده بهتر از گونه‌های گیاهی و جانوری ، به اهلی کردن گیاهان و جانوران پرداخته و همین به پراکنش گونه‌های مختلف تاثیر گذاشته که همین اهل کردن دارای تاریخچه بسیار قدیمی دارد. بطوری که ، احتمالا بسیاری از حیوانات از قبیل گوسفند و بز را انسان حدود 6000 سال قبل از میلاد همزمان با اولین کشت گیاهان انجام داده است.

انسان و ایجاد انواع آلودگیهای محیطی

  • هوا: اغلب مواد آلوده کننده هوا از مناطق شهری یعنی از فعالیتهای صنعتی ، سیستمهای تولید نیرو و فعالیتهای حمل و نقل ایجاد می‌گردند.
  • آبها: آلاینده‌های آب شامل پسابهای صنعتی ، کوره‌ها ، فاضلابها و آلودگی طبیعی است که توسط نمکها ایجاد می‌شود.



تصویر

مواد اضافی حشره کشها و مواد رادیواکتیو

سمی‌ترین موادی که در کره زمین وجود دارند عبارتند از: حشره کشها و مواد رادیواکتیو حاصل از انفجارات هسته‌ای. چرا که به راحتی به مواد غیر مضر تجزیه نمی‌شوند و مدتها زیادی در طبیعت باقی می‌مانند تا دوباره به زنجیره‌های غذایی باز گردند. گرچه این مواد در غلظت بسیار کم در هوا ، آب ، خاک ، دیده می‌شوند که در طول زنجیره‌های غذایی تغلیظ می‌شوند. مثلا د.د.ت در سطوح مختلف غذایی تجمع یافته و در سطوح آخر غذایی ، غلظت آن بسیار زیاد می‌شود.

چشم انداز بحث

بر اساس این بحث ، فعالیت انسان اکوسیستمها را ساده کرده به زنجیره‌های غذایی را تخریب نموده و زیستگاهها را نامناسب و آلوده کرده و الگوی پراکنش طبیعی موجود است را مختل نموده است و تمام این موارد باعث می‌شود اکوسیستمها ناپایدار شده و منابع طبیعی در معرض نابودی قرار گیرد. بنابراین باید به مدیریت منابع طبیعی پرداخت تا در جهت رسیدن به تعادل بهتر جنبه‌های مختلف حیات و نمای طبیعت قدم برداشت اهمیت حفظ منابع طبیعی در سال 1930 آشکار شد و در سال 1934 انجمن حفاظت خاک آمریکا تاسیس شد. این اقدام قدم مهمی در تاریخ حفاظت از منابع طبیعی محسوب می‌گردد زیرا نیاز بوجود مدیریت در منابع طبیعی را در برنامه خود لحاظ کرده بود.

مباحث مرتبط با عنوان


تعداد بازدید ها: 114670