دید کلی

اهمیت بنیادی روش شناسی آماری وقتی به بهترین وجه درک می‌شود که در پرتو فرآیند عمومی کسب آگاهی که گاهی روش علمی نامیده می‌شود، به آن بنگریم. هر چند پژوهش علمی دارای ساختمان بندی دقیقی نیست ولی می‌توان آن را چنین توصیف کرد که فرآیندی است از بذل مساعی. به این منظور که قواعد پنهان در پدیده‌ای را که به صورت دنیای مغشوشی به نظر می‌رسد، کشف کنند.

مدلها یا نظریه‌هایی که به نظر می‌رسد چگونگی پدیده را توضیح می‌دهند، بطور آزمایشی پذیرفته می‌شوند. نتیجه‌هایی منطقی از مدل پذیرفته شده استخراج می‌کنند و آنها را با توجه به نتایج یافته‌های واقعی می‌سنجند، مدل اصلاح می‌شود، و جستجو به منظور یافتن توضیح بهتری برای پدیده ادامه می‌یابد.

مراحل اساسی یک پژوهش علمی

مشخص کردن هدف

هرگاه دانش فعلی درباره موضوع مورد نظر کافی نباشد، روشهای تحقیق برای افزایش آگاهی از موضوع ، مورد توجه قرار می‌گیرند. امر تحقیق ممکن است بیشتر معطوف به هدفهای مشخصی باشد. از قبیل اثبات یک نظریه منطقی حاصل از آن بوسیله یافته‌های واقعی تائید می‌شود. در بعضی موارد ، ممکن است هدف تحقیق فقط این باشد که پایه‌ای برای اطلاعات بدست آید که بطور دقیق منعکس کننده وضع جاری امور باشد. هدف تحقیق ممکن است بسیار جامع‌تر باشد و نه تنها شامل کسب ادراکی از عوامل عمل کننده در محیط ، بلکه هم چنین شامل تعیین امکانات کاربرد آنها در کنترل یا اصلاح بعضی جوانب یک پدیده باشد.

جمع آوری اطلاعات

در هر تحقیقی ، تهیه اطلاعات واقعی ، با توجه به منظوری که از تحقیق داریم، اهمیت اساسی دارد. فرآیند گردآوری اطلاعات ، ممکن است فعالیتهای بسیار متنوعی از قبیل آزمایشهای پیچیده در شرایط کنترل شده، بررسیهای اجتماعی- اقتصادی ، نظرخواهی ، یا حتی بررسی تاریخی را دربرگیرد. امروزه وسایل نگهداری اطلاعات بسیار پیشرفت کرده و مکانیزه شده است. زیاد شدن کمیت مشاهدات واقعیتی در زندگی است. اطلاعات ، نوعا به صورت داده‌هایی جمع‌آوری می‌شوند که اندازه‌های عددی بعضی از مشخصه‌ها یا شرحی از صفات کیفی افراد یا عناصر تحت مطالعه و یا هر دو هستند.

تجزیه و تحلیل داده‌ها

داده‌ها که بوسیله روشهای مناسب آزمایش یا مشاهده گردآوری می‌شوند، به عنوان منبع اساسی برای کسب معلومات جدید درباره پدیده مورد مطالعه بکار می‌روند. بعد از جمع‌آوری داده‌ها ، لازم است که مجموعه داده‌ها را بررسی نموده و اطلاعات مربوط به موضوعاتی را که در مرحله مشخص کردن هدفها مطرح می‌شوند، استخراج کنیم. تجزیه و تحلیل دقیق داده‌ها ، برای بررسی معلومات حاصله جدید و تعیین نقاط ضعف و قوت آن ضروری است.

بیان یافته‌ها

مفاد اطلاعاتی که از داده‌ها حاصل می‌شوند، با توجه به هدفهایی که در مرحله اولیه دقیق مشخص شده‌اند، مورد بررسی قرار می‌گیرند. تحلیل داده‌ها برای پاسخگویی به سوالاتی از این قبیل طرح ریزی می‌شود: از شواهدی که بوسیله این داده‌ها فراهم می‌آید، چه نکات کلی درباره پدیده تحت مطالعه می‌توان استخراج کرد؟ آیا حدس یا نظریه موجود با داده‌ها در تناقض است؟ نتایج تجزیه و تحلیل داده‌ها برای جوابگویی به این سوالات و نیز سنجش میزان عدم حتمیتی که در جوابها وجود دارد، بکار گرفته می‌شود.

آگاهی حاصل غالبا به صورت ارائه اصلاحاتی در نظریه موجود بیان می‌شود که این خود ، ممکن است مستلزم بررسی بیشتری از طریق گردآوری و تجزیه و تحلیل واقعیات باشد. بنابراین ماهیت اساسی کسب اطلاع ، نوعا تکرار این دور به شکلهای مختلف است. به ندرت ممکن است که حقیقتی در یک یا چند بار تکرار این دور پنهان بماند و تغییر شرایط در بسیاری از زمینه‌ها ایجاب می‌کند که فرآیند تکرار ، تداومی بی‌انتها داشته باشد.

نمونه‌هایی از گردآوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها

پرورش گیاه

آزمایش پیوند زدن انواعی از گیاهان که از نظر ژنتیکی متفاوت‌اند، به منظور تولید گیاهان پیوندی پرمحصول ، مورد علاقه شدید متخصصان کشاورزی است. به عنوان یک مثال ساده ، فرض کنید که قرار است میزان محصول دو نوع گیاه پیوندی تحت آب و هوا و شرایط اقلیمی مشخص باهم مقایسه شوند. تنها راه کسب اطلاعات از میزان باروری این دونوع گیاه نسبت به یکدیگر عبارت است از پروراندن آنها در تعدادی از کرتها ، گردآوردن داده‌ها درباره میزان محصول آنها و سپس تجزیه و تحلیل داده‌های مزبور.

تشخیص بیماریها

برای انجام موفقیت آمیز معالجه بسیاری از انواع سرطان با عمل جراحی ، تشخیص به موقع بیماری از اهمیت خاصی برخوردار است و از این‌رو لازم است که برای انجام معاینات پزشکی مرتبا به بیمارستان مراجعه شود. چون مراجعه مرتب به بیمارستان و انجام معاینات پزشکی گران و مشکل است و پزشکان در جستجوی نوعی روش تشخیص موثر بیماری هستند که خود شخص بتواند آن را انجام دهد. برای ارزیابی قابلیت یک روش جدید تشخیص بیماری بر حسب درصد موفقیت آن در تشخیص درست موارد بیماری واجتناب از تشخیصهای اشتباه ، روش مورد نظر باید روی افراد زیادی آزمایش شود و نتیجه با معاینات بیمارستانی مقایسه گردد.

کوچ حیوانات

زیست شناسان به مطالعه کوچ پرندگان و سایر حیوانات مهاجر ، علاقمند هستند. برای این منظور، جانوران مهاجر را در یک ناحیه جغرافیایی با شماره‌هایی علامتگذاری می‌کنند و به این ترتیب حرکت آنها را به نواحی دیگر تعقیب می‌کنند. داده‌هایی که بوسیله این قبیل روشها بدست می‌آیند نه تنها به شناخت دنیای حیوانات کمک می‌کنند بلکه در مواقعی که نوعی از این حیوانات در مقابل خطری قرار می‌گیرند به ما هشدار می‌دهند تا از آنها محافظت لازم به عمل آوریم.

مباحث مرتبط با عنوان

• آمار
• اندازه‌های عددی
• تجزیه و تحلیل داده‌ها
• جامعه
• گردآوری داده‌ها
• نقش آمار در پژوهشهای علمی
• هدف پژوهش