پایتخت ساسانیان
تاریخ شاهنشاهی ساسانی با بنای یک شهر و یک کاخ آغاز شده است. مطابق روایت طبری ، پی‌ریزی اردشیر خوره (فیروزآباد کنونی) بود که تقریباً در سال 225 میلادی منجر به قطع رابطه فرمانروای یاغی ، اردشیر بابکان ، و سرورش شاهنشاه پارتی ، اردوان پنجم ، گردید.
شهرهای ساسانی زیادی وجود دارند که به نام شاهان نامگذاری شده است ، از جمله اردشیر خوره (شکوه اردشیر) ، وه (بی) شاپور یا وه اردشیر (نیکی شاپور) و الرومیه نزدیک تیسفون ، این امر نشان می دهد که شاهان ساسانی به نگهداری از شهرها علاقه داشته‌اند. البته آنان آزادیهایی را که پارتیان به شهرها اعطاء نموده بودند محدود کردند تا شهرها را تحت حکومتی متمرکز قرار دهند.
در دوره ساسانی مخصوصاً در مراحل اولیه آن ، که شهرسازی به اوج خود میرسد ، سبک متداول شهرسازی یونانی مآبانه است که آنرا چند ضلعی شطرنجی می گفتند و البته یک شیوه جهانی و بسیار مرسوم بود. سبک شهرسازی دایره‌وار شعاعی که بانی آن اردشیر اول بود ، یک نمونه استثنایی است.
جدایی مرکز حکومت از شهر در اوایل دوره ساسانی تکوین یافته است. شهرهای اردشیر و شاپور نشان دهنده ارتباط متعادل و سنجیده کاخ ـ ارگ و شهر است.
به استثنای شهرهای مدائن ، بی شاپور و قصر ابونصر ، کمتر شهر ساسانی است که تا حدی مورد حفاری قرار گرفته باشد. قدمت قصر ابونصر ، که بعدها شهر اسلامی شیراز در آن منطقه رشد یافت ، به زمان هخامنشیان میرسد و اقامتگاه ابونصر بوده است.
دارابگرد نیز که یکی از پایتختهای ولایتی پیش از اسلام بوده است ، به شکل مدور احداث شده است که یکی از دلایل آن سرمشق قرار دادن شهر مدور اوایل دوره ساسانی ، یعنی اردشیر خوره (فیروزآباد کنونی) بوده که در نزدیکی آن قرار داشته است ، (هوف ، نظری اجمالی به پایتختهای قبل از اسلام) .