1. روانى و زلالى

تفکّر نوعى گفتوگوى پنهانى است که به یارى کلمات در ذهن صورت مى پذیرد. از این رو، هر چه دامنه دانش واژگانى نویسنده اى گسترده تر باشد، تسلّط او بر بیان افکار خویش بیشتر است. حتّى دو کلمه را نمى توان یافت که مفهومى کاملا یکسان داشته باشند. همواره اختلافى ناچیز میان دو واژه مترادف وجود دارد که در گزینش واژه مطلوب تر دخیل است. نویسنده باید در این اختلاف ها دقّت ورزد و واژه اى را برگزیند که قالبِ منظور و مُرادش باشد. پیداست که آنچه گفتیم درباره واژگان یک زبان، و نه برابرهاى یک واژه در زبان دیگر، صادق است.

پیوند لفظ و معنى

لفظ و معنى دو روى یک سکّه اند و نمى توان آن ها را از هم جدا کرد.

لفظ و معنى را به تیغ از یکدگر نتوان برید ***** کیست «صائب» تا کند جانان و جان از هم جدا؟(100)

کسى که جهان را تیره و تار مى بیند، با زبانى آن را وصف مى کند که رنگ بدبینى و غبار اندوه دارد. از میان همه تعابیر ممکن در بیان «باز گذاشتن در اتاق»، «صادق هدایت» این را برگزیده است: «دیدم عمویم رفته و لاى در اتاق را مثل دهن مُرده باز گذاشته بود.»(101) این زبان مِه گرفته و تاریک با موضوع کتاب «بوف کور» و نیز نگرش «هدایت» کاملا سازگار است.

هر عبارت، خود، نشان حالتى است ***** حال چون دست و عبارت آلتى است(102)

«سوسور»، پدر زبانشناسى جدید، مى گوید:

«زبان و معنى به منزله دو طرف یک کاغذند که به هیچ وجه نمى توان یک طرف آن را طورى پاره کرد که طرف دیگر آسیب نبیند.»(103)