صنعت رنگرزی (dying industry)
دید کلی
امروزه به موازات استفاده از
رنگهای مصنوعی و توسعه
صنعت رنگ سازی ، رنگرزی نیز در میدان بسیار وسیعی عمل مینماید و این کار با استفاده از پیشرفتهترین تکنولوژی و به کارگیری دستگاههای جدید و خود کار انجام می پذیرد. رنگرزی روی منسوجات بر اساس نفوذ و جذب سطحی انجام می گیرد. بنابراین برای درک چگونگی آن بایستی چگونگی جذب و تثبیت رنگ مواد و خواص فیزیکی و شیمیایی رنگ ها و غیره شناخته شود.
تاریخچه
برخی بر این عقیدهاند که
رنگرزی در 3000 سال قبل از میلاد در
چین رایج بود. ولی از 2500 سال قبل از میلاد آثار مکتوبی در
مذاهب هندی به دست آمده است که نشان میدهد در آن زمان
ابریشم و
پارچههای زربافت را
رنگآمیزی میکردند. صنایع رنگرزی احتمالا از طریق
ایران به
مصر منتقل شد در هر حال صنعت رنگرزی برای نخستین بار در سال 1371 میلادی در
فلورانس ایتالیا شکل گرفت و در سال 1382 میلادی منسوخ شد. اما پس از مدت کوتاهی در سراسر اروپا مجددا پا گرفت. در سال 1371 اولین شرکت
رنگ سازی یعنی کمپانی رشیب فول در انگلستان به ثبت رسید. کلیه رنگهایی که تا اواخر قرن نوزدهم در دسترس بودند از منابع طبیعی استخراج میشدند. در سال 1856
ویلیام پرکینانگلیسی به طور تصادفی
رنگ ارغوانی زیبایی را کشف کرد. به تدریج در فاصله چند سال
رنگهای سنتزی آنیلین قرمز ، آبی ، سبز ، زرد ، سیاه ، نارنجی و قهوهای تهیه شد.
برخی از
مواد شیمیایی وقتی که در مقابل
نور سفید ( مرکب از هفت رنگ ) قرار میگیرند بسته به ساختاری که دارند
طول موج معینی از
نور را جذب میکنند و بقیه نور به رنگ الوان ( غیر از سفید ) ظاهر میشود. اگر چنین مولکولی به گونهای بتواند با الیاف مختلف ترکیب یا به آن متصل شود موجب رنگی شدن آن الیاف میشود.
جدول زیر رنگهای ظاهر شده و جذب شده و طول موج مربوط به آنها را نشان میدهد.
رنگ ظاهر شده |
رنگ مربوط به طول موج نور جذب شده |
طول موج نور جذب شده ( A ) |
زرد مایل به سبز |
بنفش |
4350 – 4000 |
زرد |
آبی |
4800 – 4350 |
نارنجی |
سبز مایل به آبی |
4900 – 4800 |
قرمز |
آبی مایل به سبز |
5000 – 4900 |
ارغوانی |
سبز |
5600 – 5000 |
بنفش |
زرد مایل به سبز |
5800 – 5600 |
آبی |
زرد |
5950 – 5800 |
سبز مایل به آبی |
نارنجی |
6050 – 5950 |
آبی مایل به سبز |
قرمز |
7500 – 6050 |
وجود گروهایی مانند نیترو ، نیتوزو ، آزو ، و
کربونیل موجب بروز رنگ در مواد میشود. از این رو این گروهها را
کروموفور مینامند. این ترکیبات رنگی علاوه بر گروههای کروموفور ، اگر با گروههای دیگری نظیر
آمینو ، آمینوی استخلاف شده هیدروکسیل سولفنیک یا
کربوکسیل که گروههای
اگزوکروم نامیده میشود همراه باشند رنگهای مرغوبی را از نظر
رنگرزی بوجود میآورند.
با در نظر گرفتن سه مرحله میتوان تثبیت رنگ روی الیاف را توجیه کرد:
- انتقال مولکولهای رنگ در سطح الیاف به وسیله جذب
- انتقال رنگ از سطح الیاف به مرکز آنها
- تثبیت مولکولهای رنگ به کمک پیوند کووالانسی ، هیدروژنی و یا دیگر نیروهایی که ماهیت فیزیکی دارند.
تثبیت رنگ بر روی الیاف به سه عامل بستگی دارد که عبارتند از:
همه الیاف وقتی که در آب یا محلولهای آبی حل میشوند دارای پتانسیل الکتریکی میشوند. الیاف سلولزی در محلولهای خنثی دارای بار منفیاند. اما الیاف پروتئینی وقتی که PH فاز آبی ، زیر نقطه ایزوالکتریک است دارای بار مثبت و وقتی بالای نقطه ایزوالکتریک باشد، دارای بار منفیاند.
- گرما:
اکثر رنگها نیز به صورت متیلهای یونیاند که در برخورد با الیاف مذکور در سطح آن تثبیت میشوند. اگر بین یونهای رنگ و الیاف دافعه الکتریکی وجود داشته باشد. برای خنثی کردن آن و نزدیک کردن الیاف و مولکولهای رنگ به یکدیگر ، ارتعاش مولکولی را به کمک آزمایشهای مربوط به گرما افزایش میدهند بدین طریق ، با افزایش فعالیت ارتعاشی ، مولکولهای رنگ به الیاف نزدیک میشوند.
- بهم زدن «نیروی مکانیکی):
بهم زدن ، وقتی مؤثر واقع میشود که مقادیر رنگ در محلول محدود باشد. در چنین شرایطی ، مبادله بین رنگ و سطح الیاف شدت مییابد بدیهی است که هر چه اندازه مولکول رنگ کوچکتر باشد این مبادله سریعتر انجام میگیرد.
نمونهای از رنگهایی که از منابع طبیعی استخراج میشدند :
- رنگ آبی نیلی :
از رنگ نیلی که از گیاهان بومی مصر است و در هند نیز میروید، استخراج میشد. این رنگ را وسمه نیز میگفتند.
- رنگ قرمز ترکی یا آلیزارین
که از ریشه گیاهی به نام روناس به دست میآمد.
- __رنگ سیاه_
از درخت بقم تهیه میشد.
- رنگ ارغوانی
از نوعی ماهی فلس دار دریای مدیترانه به دست میآید که برای رنگ کردن لباس امپراتوری روم و غیره از آن استفاده میشد.
- رنگ قرمز
از حشره قرمز دانه که بر روی برگ کاکتوس زندگی میکند.
مباحث مرتبط با عنوان