شاگردان و اصحاب حضرت امام زین العابدین علیه اسلام به طبقه های مختلفی تقسیم می شوند که در قسمت
طبقه بندی اصحاب حضرت به آن اشاره خواهد شد ولی به صورت کلی نام و تعداد آنها در کتب رجال و حدیث ذکر شده است بعضی از علمای بزرگ مانند
شیخ مفید فقط پنج نفر از شاگردان حضرت را نام برده اند.
و در بعضی روایات نیز اصحاب آن حضرت چهار نفر بیان شده اند مانند روایتی که از امام موسی بن جعفر علیه السلام نقل شده است که: «هنگامی که قیامت بر پا می گردد منادی پروردگار اصحاب پیامبر و ائمه هدی علیهم السلام را یکایک صدا می زند و با صدا زدن آنها، آنها می ایستند تا اینکه نوبت به حضرت سجاد علیه السلام می رسد آنگاه ندا می کند: کجایند حواریون علی بن الحسین علیه السلام؟ پس در پاسخ ندای او جبیر بن مطعم، یحیی بن ام طویل، ابو خالد کابلی و سعید بن مسیب می ایستند. » چه اینکه در روایتی دیگر از قول حضرت صادق علیه اسلام سه نفر به عنوان برجسته ترین اصحاب حضرت سجاد علیه السلام معرفی شده اند که اینان بودند که بعد از امام حسین علیه اسلام مرتّد نشدند به نامهای ابوخالد کابلی، یحیی بن ام طویل و جبیر بن مطعم، و بعد مردم ملحق شدند و زیاد شدند
ولی در روایتی دیگر با همین مضمون جناب جابر بن عبدلله انصاری هم اضافه شده است و در روایتی دیگر از ابی یعفور از امام صادق علیه السلام نقل شده که به او فرمودند: علی بن الحسین علیه السلام از بقیه دارای اصحاب کمتری بودند و اصحاب او ابو خالد الکابلی و یحیی بن ام الطویل و سعید بن المسیب و عامر بن واثله و جابر بن عبدالله انصاری بودند که روز قیامت به عنوان شاهدان او قیام می کنند. و مرحوم شیخ طوسی در کتاب مشهور خود به نام «الفهرست » که یکی از کتب رجالی آن مرد بزرگ می باشد تعداد اصحاب و شاگردان حضرت سجاد را حدود یکصد و هفتاد نفر می داند.
روشن است که احوال و روایات ذکر شده دلیلی ناظر به اصحاب خاص و ویژه حضرت سجاد علیه السلام می باشد ولی مرحوم شیخ طوسی تمام کسانیکه از محضر حضرت استفاده برده را استقصاء نموده و نام برده است گرچه از صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم باشند. و یا خود، امام باشند مانند حضرت باقر و صادق علیهما اسلام.
طبیعی است تمام این افراد و شخصیتها در یک سطح نمی باشند و میزان بهره مندی آنها از حضرت زین العابدین یکسان نبوده است اما همه از خان گسترده معارف حضرت متنعم شده و از بحار علوم و معنویات آن بزرگوار بهره برده اند.
با توجه به چند روایتی که نقل شد در جمع بندی می توان اظهار داشت برجستگان و پیشتازان ار اصحاب حضرت زین العابدین علیه السلام که در این احادیث و اقوال آمده عبارتند از:
1-
ابوخالد کابلی
2-
یحیی ابن ام طویل
3-
محمد بن جبیر بن مطعم
4-
سعید بن المسیب المخزومی
5-
جابر بن عبدالله انصاری
6-
عامر بن وائله الکنانی (ابا الطفیل )
7-
سعید بن جبیر الکوفی
8-
جبیر بن مطعم
ولی باید توجه داشت نظر به آنچه در ترجمه جناب جبیر بن مطعم آمده است که ایشان در سال 58 هجری وفات کرده است نمی تواند از اصحاب حضرت سجاد باشد. (و فضل بن شاذان فرموده است کسی که حضرت سجاد علیه اسلام را ادراک کرده است محمد بن جبیربن معطم است) و البته این با آنچه در فضیلت و بزرگواری افرادی نظیر «
ابو حمزه ثمالی » و «
ابان بن تغلب » و دیگران نقل شده است، منافاتی ندارد چرا که این بزرگواران از شاگردان و اصحاب متقدم حضرت نمی باشند.
منابع :
الاختصاص تالیف شیخ مفید ص 8
بحارالانوار ، ج 46 ، ص 144 ، حدیث 28 و ص 144 حدیث 29 و ج 7 ، ص 284
مراجعه شود به:
تربیت شاگردان برجسته